Encefalopatia stanowi najpoważniejsze zaburzenie przy stosowaniu wytworzonego nielegalnie w domu efedronu. Poza tym jego używanie może prowadzić do wystąpienia drażliwości, niepokoju, zaburzeń postrzegania w postaci omamów.[8,11,12,18] Należy także pamiętać o możliwości wystąpienia napadów drgawkowych, podwyższenia ciśnienia tętniczego, zaburzeń rytmu serca, tachykardii, zatrzymania moczu u mężczyzn i innych problemów somatycznych, co pokazują opisane przez nas przypadki.[10]

Mechanizm neurotoksycznego działania jonów manganu

Mangan w organizmach żywych pełni ważną rolę – wchodzi w skład wielu metalo-enzymów. Jony manganu zawarte w pożywieniu przenikają do mózgu, gdzie ich dystrybucja jest niejednorodna. Największe stężenie manganu stwierdzono w gałce bladej (globus pallidus) i prążkowiu (striatum). W mózgu mangan składowany jest głównie w astrocytach.[11,18] Zatrucie manganem może być przyczyną wystąpienia ciężkiego, nieodwracalnego zespołu neurologicznego: encefalopatii manganowej.[14] W świetle współczesnych badań mechanizm neurotoksyczności jonów manganu polega na generowaniu stresu oksydacyjnego, powodowaniu dysfunkcji mitochondriów oraz zaburzeń w układach neuroprzekaźników: głównie dopaminergicznym (DA) i glutaminergicznym (Glu).

Wykres. 2. Stężenie manganu we krwi i moczu u 12 osób przyjmujących przez okres 5-9 miesięcy metkatynon: norma < 15 ug/l oraz < 1,5 ug/l.[14]

Jak dotąd, nie udało się opracować skutecznej terapii zapobiegającej zmianom neurodegeneracyjnym w mózgu wywołanym toksycznym stężeniem jonów manganu. Do poprawy sytuacji potrzebne jest głębsze zrozumienie zjawiska neurotoksyczności manganu u ludzi oraz monitorowanie stężenia manganu w płynach biologicznych u pacjentów hospitalizowanych z powodu zaburzeń psychicznych po użyciu i.v. efedronu produkowanego sposobem domowym.[13,15,20]

Współpraca międzynarodowa

Od 2011 roku Polska zaangażowana jest we współpracę międzynarodową dotyczącą zwalczania przemytu i sprzedaży NSP. W lipcu 2011 roku, w czasie polskiej prezydencji UE, zorganizowana została międzynarodowa konferencja na temat nowych syntetycznych substancji psychoaktywnych, zwanych potocznie dopalaczami.

Założone w 2010 roku Polskie Towarzystwo Badań nad Uzależnieniami (PTBU) organizuje co roku międzynarodowe konferencje na temat różnych aspektów uzależnień, w tym od NSP. Krajowe Biuro ds. Narkomanii (KBPN) rozwija współpracę międzynarodową dotyczącą rozwiązywania problemów związanych z NSP w zakresie kontroli (ograniczenia) popytu i sprzedaży tych substancji, różnych strategii i programów. Obecnie stosowany (od 2005 roku) system wykrywania oraz zakazywania nowych substancji jest przestarzały i niedostosowany do dynamicznych zmian na scenie narkotykowej. Objęcie nowej substancji zakazem w UE zajmuje przynajmniej dwa lata. Różne kraje stosują różne rozwiązania legislacyjne w celu jak najszybszego objęcia nowo pojawiającej się substancji monitoringiem oraz zakazem sprzedaży. Wchodzi w życie nowe prawo, które skraca ten okres do dziewięciu miesięcy. W wyjątkowych sytuacjach będzie można skrócić jeszcze bardziej tę procedurę, nawet do natychmiastowego zakazu na okres jednego roku. Polacy uczestniczą w spotkaniach międzynarodowych grup ekspertów Roma-Lyon Group, powołanych w ramach G8. W ubiegłym roku byli współorganizatorami z ramienia KBPN, z Węgierskim Focal Pointem oraz Europejskim Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (EMCDA), międzynarodowej konferencji „Reitox Academy on New Psychoactive Substances”.

Podsumowanie i wnioski

Używanie NSP – dopalaczy – jest zjawiskiem charakterystycznym dla młodych ludzi z całego świata. Stanowi wyzwanie zarówno dla lekarzy, psychologów, socjologów, jak i diagnostów medycznych: analityków i toksykologów, ponieważ:

• Istnieje konieczność stosowania wyrafinowanych metod analitycznych: GC/MS/MS, LC/MS/MS.[16,17] Tymczasem brak jest wzorców, szybkich metod wykrywania, tak jak w przypadku klasycznych narkotyków. NSP nie można oznaczać łatwo dostępnymi testami, takimi jak w przypadku klasycznych narkotyków. Wynika to ze zmienności składu (zwłaszcza mieszanek) używanych produktów.[15]
• Materiał roślinny, często sproszkowany, uniemożliwia badania mikroskopowe.
• Nie można wykluczyć, że zanim zakończy się tzw. walidację metody, preparat zmieni skład.

Dlatego odpowiedź na pozornie proste pytania:

1. Co wchodzi w skład preparatu i czy preparat zawiera substancje zabronione?

2. Co się aktualnie znajduje w materiale biologicznym pobranym od zatrutego pacjenta?

może być na razie początkiem poważnej pracy badawczej, a nie rutynowej analizy toksykologicznej.[7,19]

Jak na razie, wiedza na temat, jak rozumieć ostrą toksyczność związaną z używaniem dopalaczy, jest ograniczona. Należy gromadzić dane i doświadczenia, wymieniać je między sobą i stosować różne strategie zapobiegania temu groźnemu zjawisku.

Wood i Dragan[20], autorzy jednej z najważniejszych publikacji, która ukazała się dwa lata temu w prestiżowym piśmie naukowym „Journal of Therapeutic Drug Monitoring”[19], wymieniają następujące sposoby pozyskiwania informacji i tworzenia baz danych:

• informacje w internecie na forach użytkowników,
• badania subpopulacji na temat szkód i działań niepożądanych (self report),
• centra (służby) informacji: państwowe, regionalne zgłaszane do państwowych ośrodków na temat toksyczności ostrej,
• opisy przypadków i serii oparte na opisach z własnego doświadczenia (używania) lub na używaniu potwierdzonym wynikami badań laboratoryjnych,
• badania zdrowych ochotników oceniające potencjalny efekt toksyczny wymienionych substancji.

Podziękowania
Serdecznie dziękujemy paniom profesor: Magdalenie Maj-Żurawskiej i Ewie Bulskiej z Wydziału Chemii Uniwersytetu Warszawskiego za udostępnienie najnowocześniejszego warsztatu analitycznego do oznaczeń biopierwiastków (makro i śladowych – w tym również manganu) naszemu doktorantowi mgr. Michałowi Ordakowi.