Całkowicie racjonalny lęk Kasandry przed przyszłością stał się przyczyną jej osobistego nieszczęścia.

Stany lękowe stanowią reakcję na awersyjne spostrzeżenia i wyobrażenia. W warunkach prawidłowych kierują proces poznawczy w stronę zagrożenia, co zwiększa szanse jego skutecznego zneutralizowania lub uniknięcia. W warunkach patologicznych są źródłem przewlekłej reakcji na stres oraz zaburzeń lękowo-depresyjnych. Przyczyny patologicznego lęku są do dzisiaj niejasne, liczne badania bardziej skłaniają do nowych pytań, niż odpowiadają na wcześniej postawione.

Lęk, generowany w ciele migdałowatym, jest zawsze stanem wewnętrznym, nie sposób rozdzielić go na racjonalny i nieracjonalny, może natomiast prowadzić do zachowania adaptacyjnego lub dysfunkcjonalnego. Na przykład całkowicie racjonalny lęk Kasandry przed przyszłością stał się przyczyną jej osobistego nieszczęścia. Podobnie można powiedzieć o stanach lękowych w chorobach somatycznych, które są przeważnie uzasadnione sytuacją zdrowotną i życiową pacjentów, jednak mogą przynosić więcej szkody niż pożytku.

Zaburzenie lękowe uogólnione

Można je określić jako wygórowaną reakcję na obciążające zdarzenia życiowe. Charakteryzuje się uporczywym niepokojem, napięciem psychicznym i zamartwianiem się oraz rozmaitymi objawami pod postacią somatyczną:

• bólami głowy,
• suchością w ustach,
• odczuciami dławienia,
• bólami,
• kłuciem,
• pieczeniem w klatce piersiowej,
• trudnościami w oddychaniu,
• kołataniem serca,
• bólami brzucha,
• biegunkami,
• zaparciami,
• poczuciem napięcia w żołądku,
• drętwieniami,
• mrowieniami,
• zawrotami głowy,
• poczuciem nierealności.

Zamartwianie się dotyczy zazwyczaj realnych spraw nadmiernie obciążających psychicznie, na przykład trudności w relacji z bliską osobą mogą wyrażać się jako przewidywanie jej choroby lub wypadku. W przypadku własnej choroby zamartwianie ogniskuje się na jej przebiegu i możliwych konsekwencjach, łącznie z niesprawnością i śmiercią.

Chociaż zaburzenie lękowe uogólnione (ang. generalized anxiety disorder – GAD) jest klasyfikowane jako czysto lękowe, badania Kendlera i wsp.[1] udowodniły jego genetyczną identyczność z depresją. Uzasadnione jest zatem stwierdzenie, że depresja i GAD to jedno zaburzenie psychiczne przebiegające w dwóch postaciach, a łącznikiem pomiędzy nimi jest mieszane zaburzenie lękowo-depresyjne, w którym objawy lękowe i depresyjne są zrównoważone.[2]

Nie wyjaśniono, dlaczego u jednych osób pod wpływem stresu rozwija się depresja z obniżonym afektem pozytywnym, a u innych GAD z podwyższonym afektem negatywnym. Badania długoterminowe pokazują, że oba zaburzenia przechodzą w siebie nawzajem, a długotrwałe obciążające sytuacje życiowe prowadzą do depresji, jeżeli przekraczają indywidualną odporność psychiczną. W przypadku chorób somatycznych można traktować GAD jako wstęp do depresji lub jej poronną, niepełną formę. Leczenie tego zaburzenia jest więc także profilaktyką stanów depresyjnych.

Zaburzenie lękowe uogólnione jest wyolbrzymioną, ale jednak naturalną reakcją na trudną sytuację osobistą wywołaną chorobą somatyczną. Nasilenie zaburzenia zależy od dwóch czynników:

1. ciężkości i długotrwałości choroby,

2. osobistej podatności na zaburzenia nerwicowe i depresję.[3,4]

Podatność można oszacować za pomocą poziomu neurotyzmu ocenianego skalami neurotyzmu z kwestionariuszy EPQ-R Eysencka lub NEO-FFI Costy i McCrae. Kwestionariusze te mogą być pomocne w określaniu, które osoby są podatne na zaburzenia lękowe i depresyjne w przebiegu poważnych chorób somatycznych.

Każda choroba somatyczna jest czynnikiem ryzyka GAD, ten psychogenny patomechanizm jest uniwersalny i mało zależny od rodzaju choroby somatycznej, zależy natomiast od powodowanego przez nią zagrożenia dla zdrowia oraz uciążliwości życiowych z nią związanych. Dlatego zaburzeniem lękowym uogólnionym są szczególnie obciążone osoby chorujące na ciężkie, przewlekłe choroby ze złym rokowaniem, takie jak:

• choroby nowotworowe,
• autoimmunologiczne,
• choroby układowe w stadium dekompensacji (niewydolność serca, płuc, wątroby, nerek),
• stany pourazowe skutkujące niesprawnością.

Niektóre choroby mogą wywoływać GAD także poprzez bezpośrednie oddziaływanie na ośrodkowy układ nerwowy.

Można wyróżnić dwa rodzaje patomechanizmów biologicznych:

1. nieswoiste działanie na ośrodkowy układ nerwowy, zakłócające jego pracę,