Optymistyczne są wyniki badań, które wskazują, że nieprawidłowa więź z matką nie wyklucza kształtowania się dobrej więzi z innymi osobami. Istotne jest to, czy dziecko było zdolne do nawiązania bezpiecznej więzi z inną osobą.

Z perspektywy badań nad znaczeniem więzi dla prawidłowego rozwoju dziecka pojawia się pytanie, czy dominujący obecnie model dzieciństwa zapewnia dziecku prawidłowy rozwój emocjonalny, zdolność do nawiązywania prawidłowych relacji z innymi, budowanie poczucia bezpieczeństwa. Istotne znaczenie mają relacje w rodzinie, nieprawidłowa komunikacja między jej członkami, a także nierespektowanie przywilejów dzieciństwa.

Współczesny model dzieciństwa

Dominujący obecnie wzorzec wychowania w Europie to troska o zapewnienie dziecku takiego startu życiowego, który zapewni sukces. Szkoła jest bankiem, w którym zakłada się lokatę, a jest nią dziecko. Lokata z założenia ma przynosić zysk.[13] By lokata (dziecko) była korzystna, należy stale w nią inwestować, tzn. zaopatrzyć w dobre wykształcenie oraz zapewnić rozbudowę wielu odpowiednich umiejętności, niezależnie od zainteresowań i uzdolnień dziecka. Beztroskie zabawy to przeszłość. Każde działanie ma określony cel – uzyskanie dobrej pozycji w wyścigu do sukcesu. Konsekwencją tego nowego modelu jest przedwczesna dojrzałość poznawcza i samotna autonomia dziecka. Współczesne czasy przynoszą problemy, które wynikają z: nowego widzenia dobra dziecka, z rozpadu wzorca tradycyjnej rodziny, z wpływu mediów – internetu, a także mody na gry komputerowe, często brutalne i agresywne. Nie bez znaczenia są trudne do zaakceptowania konsekwencje transformacji społecznej, ekonomicznej i politycznej.

Nowe zagrożenia

Nowe czasy to nowe zagrożenia dla prawidłowego rozwoju społecznego i emocjonalnego dziecka. Powtarza się opinia, że współczesne dzieciństwo zostało skomercjalizowane, skradzione przez media. Dzieciństwo zatraca swój niepowtarzalny charakter. Dobrodziejstwem, a jednocześnie zagrożeniem jest internet. Pojawiła się nowa psychiatryczna diagnoza: Internet Addiction Disorder (uzależnienie od internetu, IAD[14]), rozumiane jako kompulsywny związek użytkownika z internetem i treściami tam zawartymi. Objawy uzależnienia od internetu to: wielogodzinne spędzanie czasu w sieci, agresja słowna i fizyczna w przypadku prób ograniczenia dostępu do internetu, próby oszukania opiekunów, np. włączanie komputera, gdy wszyscy śpią, złamania haseł kontroli rodzicielskiej, utrata hobby i zainteresowań poza internetem.

Konsekwencje uzależnienia od internetu mają charakter psychologiczny i biologiczny.

Wśród konsekwencji psychologicznych szczególne znaczenie mają: ograniczenie komunikacji w sferze werbalnej i pozawerbalnej z otoczeniem, spłycenie relacji z rodziną i rówieśnikami poza siecią, poczucie więzi jedynie z osobami w sieci, z jednoczesnym poczuciem wyalienowania, brak zaangażowania w naukę, obniżenie nastroju, depresja. Objawy patofizjologiczne to: zmiana cyklu dobowego, rozdrażnienie i agresja wynikające ze zmian cyklu, wahania w stężeniu hormonów, np. adrenaliny, a także glukozy, problemy ze wzrokiem, napięciem mięśniowym, zniekształcenie kręgosłupa związane z wielogodzinną postawą siedzącą, zaburzenia w koncentracji uwagi.

Dlaczego kontakt z siecią jest tak atrakcyjny dla dorastających dzieci? Być może jest to bezpieczne wejście w relacje z innymi, które nie grozi konfrontacją z rzeczywistością. „Dziecko lokata”, które nie ma doświadczeń społecznych i nie nabyło umiejętności radzenia sobie z własnymi emocjami, odczuwa lęk przed konfrontacją z rzeczywistością. Relacje z siecią są dla niego bezpieczne.

Rodzice dość późno odkrywają niebezpieczne objawy uzależnienia – zazwyczaj gdy wali się schemat idealnego modelu inwestycji. Często bezradni szukają pomocy wśród specjalistów. Czy jesteśmy przygotowani do podjęcia tych nowych wyzwań? Co proponujemy?

Formy pomocy

Leczenie farmakologiczne, głównie lekami psychotropowymi, jest w psychiatrii dziecięcej znacznie ograniczone, bowiem większość z nich nie przeszła badań klinicznych wśród populacji dziecięcej. Nie ma rzetelnych danych, czy i jaki mają wpływ na dalszy rozwój dziecka[15].

Bezpieczną i uzasadnioną formą leczenia jest psychoterapia, która obejmuje dziecko i jego rodzinę. Metoda terapii zależy od wieku życia dziecka i skali zaburzeń. Proces psychoterapeutyczny oparty jest na szczególnym rodzaju relacji między psychoterapeutą i osobami pozostającymi w terapii. Psychoterapia najczęściej odbywa się w obecności matki lub obojga rodziców, może być też prowadzona indywidualnie. Psychoterapeutę, zgodnie z zasadami etyki, obowiązuje tajemnica procesu terapeutycznego.

Podejmując terapię, dokonujemy oceny gotowości rodziny do zmian systemowych. Zmiany te są niezbędne do przywrócenia równowagi zaburzonego systemu rodzinnego. W terapii rodzinnej należy brać pod uwagę opór rodziny przed ujawnieniem traumy generacyjnej oraz odsłonięciem prawdy o niej, jej funkcjonowaniu, a także niskim poziomie więzi łączącej jej członków.[16] Poziom mentalizacji (refleksyjności) rodziców jest równie ważny przy programowaniu pracy z dzieckiem lub rodziną. Niski poziom ma znaczenie w rozwoju zaburzeń emocjonalnych i zachowania.[17]

Mroczny model dzieciństwa pozostaje tylko dramatycznym zapisem w historii ludzkości, ale czy ten, który obecnie się kształtuje, daje szansę na szczęśliwe dzieciństwo, prawidłowy rozwój i radzenie sobie w życiu dorosłym? Nowe czasy, zmiany społeczne, kulturowe, rozpad tradycyjnej formy rodziny rodzą nowe wyzwania dla psychiatrów dziecięcych. Czy jesteśmy przygotowani na ich przyjęcie? Skoro model „dziecka lokaty” i „dziecka internauty” nie spełnia warunków prawidłowego rozwoju w obszarach rozwoju emocjonalnego i społecznego oraz respektowania jego praw do beztroskiego dzieciństwa, to co w zamian?