Jak dotąd w literaturze nie opublikowano wielu badań dotyczących ewentualnego oddziaływania leków przeciwpsychotycznych na funkcjonowanie mózgu oceniane za pomocą fMRI.
Większość badań wykazuje podwyższenie aktywacji po lekach II generacji w grzbietowo-bocznej korze przedczołowej.[24,25] W metaanalizie z 2013 roku również potwierdzono, że leki atypowe mogą powodować podwyższenie aktywacji w określonych obszarach mózgu (najczęściej płaty czołowe i przedni zakręt obręczy) w trakcie wykonywania testów neuropsychologicznych.[26] W sumie jednak badań jest niewiele i są bardzo trudne do wykonania, na wyniki wpływa wiele różnych czynników, co powoduje, że wnioski są raczej niejednoznaczne.[26,27]
Podsumowując, nieliczne i niejednoznaczne badania fMRI mogą wskazywać na korzystne działanie leków atypowych na funkcjonowanie mózgu w schizofrenii poprzez zwiększenie aktywacji, szczególnie w trakcie wykonywania zadań poznawczych, co niekoniecznie jednak koreluje z poprawą objawową.[26]
Neuroobrazowe markery odpowiedzi na leczenie przeciwpsychotyczne
Poszukiwanie markerów odpowiedzi na leczenie pozwalających przewidywać reakcję na leki przeciwpsychotyczne i funkcjonowanie pacjentów jest aktualnie bardzo obiecującą dziedziną badań. Neuroobrazowanie, szczególnie w powiązaniu z innymi wskaźnikami (np. zapalnymi, hormonalnymi), może tu być niezwykle pomocne.[28,29]
Jedna z najnowszych metaanaliz (obejmująca 11 badań) wskazuje, że zmiany neuroanatomiczne w korowych środkowych obszarach skroniowych i obszarach przedczołowych, a także zaburzenia w połączeniach między tymi obszarami a strukturami podkorowymi są ważnymi markerami zaburzeń funkcjonowania i odpowiedzi na leczenie w ciągu pierwszych 12 miesięcy choroby.[28] Grubość kory mózgowej, szczególnie w okolicach skroniowych, potylicznych i większa asymetria korowa okolic czołowych może być związana z lepszą i szybszą odpowiedzią na 16-tygodniowe leczenie lekami atypowymi w pierwszym epizodzie schizofrenii.[30] Badań tych jednak jest niewiele, są również trudne do „przetłumaczenia” na codzienny język praktyka.
Najbardziej interesujące markery to wskaźniki uzyskane metodą spektroskopii protonowej rezonansu magnetycznego. W kilku badaniach potwierdzono, że poziom glutaminianu oceniany w grupie osób z pierwszym epizodem lub w grupie ryzyka miał związek z późniejszym funkcjonowaniem pacjentów i odpowiedzią na leczenie. Wyniki są jednak niejednoznaczne, obserwowano, że podwyższony wyjściowy poziom glutaminianu występuje u osób z gorszym poziomem funkcjonowania po zastosowanym leczeniu (zakręt obręczy – pierwszy epizod psychozy; płat czołowy – przewlekła schizofrenia).[31,32] Z drugiej strony w grupie osób z grupy ryzyka zachorowania na schizofrenię niższy poziom glutaminianu we wzgórzu wiązał się z gorszym funkcjonowaniem po 18 miesiącach.[33,34]
NAA również może być dość dobrym wskaźnikiem odpowiedzi na leczenie – wyższy poziom NAA w hipokampie wiązał się z lepszą odpowiedzią na leczenie antypsychotyczne (trzy miesiące) w grupie osób z pierwszym epizodem psychozy.[35] Zmiany w układzie glutaminergicznym mogą sugerować, że należy wcześniej zastosować leki działające właśnie poprzez ten układ, czyli np. klozapinę, co może mieć ważne implikacje praktyczne.
Podsumowanie
Poszukiwanie neuroobrazowych markerów lepszej odpowiedzi na leczenie może już w najbliższej przyszłości być użyteczne w codziennej praktyce. Aktualnie doświadczenie kliniczne, poparte kilkoma (jak dotąd) doniesieniami, może wskazywać, że wykonanie badania rezonansu magnetycznego mózgu na początku choroby może pokazać, jak będzie przebiegała choroba i leczenie w przyszłości.[28] Dane, które przemawiać mogą za gorszym rokowaniem, to np. powiększenie komór bocznych czy tzw. zaniki korowe opisywane rutynowo w badaniach, a odzwierciedlające zmiany neuroanatomiczne w określonych obszarach. Dane te można starać się interpretować już teraz, są dostępne i możliwe do uzyskania, mogą być kluczowe w planowaniu terapii, np. wcześniejsze zastosowanie klozapiny, stosowanie leków działających neuroprotekcyjnie (np. lit czy lamotrygina, chociaż możliwości te należy traktować ostrożnie). Dlatego tak ważne jest wykonanie podstawowego badania MRI w każdym przypadku pierwszego epizodu psychozy.