Meandry psychiatrii
Samobójstwa żołnierzy – aktualny problem sił zbrojnych czy trwała tendencja?
Prof. dr hab. med. Antoni Florkowski
Problem samobójstw żołnierzy, zwłaszcza że dotyczy osób w młodym wieku, porusza szczególnie opinię publiczną oraz powoduje duże zaniepokojenie społeczne. Stanowi to dla wojska poważne obciążenie, którego nie udało się do tej pory rozwiązać. Większość prowadzonych badań nie potwierdza poglądu, że żołnierze popełniają samobójstwa częściej niż osoby cywilne, jednak powszechny odbiór tych tragicznych zdarzeń jest znaczny i niekorzystny dla wojska.
Ujęcie historyczne
Zamachy samobójcze żołnierzy nie są nowym zjawiskiem, a jednym z pierwszych badaczy tych zachowań w ubiegłym wieku był Nelken.[1] W ocenie autora w latach 20. XX wieku najwyższy ich odsetek występował w armii niemieckiej, a najniższy w brytyjskiej. Do najczęściej wymienianych przyczyn pozbawiania się życia przez wojskowych w tamtym okresie należały: obawa przed poniesieniem kary oraz nieszczęśliwie układające się sprawy osobiste, w tym szeroko rozumiany zawód miłosny (zdrada, zazdrość), a także zaburzenia psychiczne: psychopatia (48 proc.) i psychozy (9 proc.) przypadków. Najczęstszymi sposobami odebrania sobie życia było powieszenie lub postrzelenie z broni palnej.[1] Najwięcej samobójstw dokonywali żołnierze w pierwszym roku służby wojskowej i było to ok. 50 proc. przypadków. Przeprowadzona analiza porównawcza współczynnika samobójstw w wojsku i w środowisku cywilnym dowiodła, że w takich krajach jak USA, Anglia, Czechosłowacja i Holandia był on wyższy w populacji cywilnej mężczyzn.
W innym badaniu Dubitscher[2] po analizie 3208 przypadków samobójstw żołnierzy Wehrmachtu stwierdził, że współczynnik popełnienia tego czynu w wojsku był wyższy niż w środowisku cywilnym. Autor wykazał, że 40 proc. żołnierzy w okresie poprzedzającym zamach na swoje życie przejawiało objawy depresyjne, a wśród najczęstszych przyczyn wymienia lęk przed karą (21 proc.) oraz konflikty i nieporozumienia rodzinne oraz służbowe (17 proc.) przypadków.
Brickenstein[3] analizował samobójstwa żołnierzy Bundeswehry za lata 1957-1976 i dowiódł, że współczynnik samobójstw w przeliczeniu na 100 tys. żołnierzy kształtował się na poziomie 17,0. Porównując ten wynik analogicznie w armii pruskiej i w Wehrmachcie, doszedł do przekonania, że był on dwa-trzy razy wyższy. Autor dokonał też porównania współczynnika samobójstw żołnierzy Bundeswehry z cywilną populacją mężczyzn w przedziale wieku 20-25 lat i wykazał, że najczęstszą przyczyną samobójstw w wojsku były nieporozumienia rodzinne i zawody miłosne (43 proc.) oraz lęk przed karą (13 proc.). W jego ocenie do najczęściej występujących zaburzeń psychicznych u żołnierzy, którzy popełnili samobójstwo, należały zaburzenia osobowości (42 proc.) i depresja (16 proc.). Wykazano, że co trzeci żołnierz w chwili popełniania samobójstwa był nietrzeźwy. Do najczęstszych sposobów popełnienia samobójstwa należało: postrzelenie z broni palnej (33 proc.), zatrucie (27 proc.) i powieszenie (26 proc.).
