Programy redukcji szkód

Nieco inną formą pomocy terapeutycznej prowadzoną w duchu redukcji szkód są programy adresowane do osób pijących destrukcyjnie i chronicznie, nierzadko społecznie wykluczonych. Trudno powiedzieć, czy osoby te funkcjonują tak źle, ponieważ długotrwale piją, czy może do regularnego upijania się skłania je ciągła frustracja wynikająca z niemożności zaspokojenia podstawowych potrzeb. Liczne uciążliwości ich codziennej egzystencji z uwagi na obiektywnie trudne warunki socjalno-bytowe, brak więzi rodzinnych, zły stan zdrowia paradoksalnie utrudniają rezygnację z picia. Ta grupa osób obejmowana jest oddziaływaniami terapeutycznymi we współpracy z pracownikami instytucji pomocy społecznej, których celem jest minimalizowanie szkód, w szczególności zdrowotnych i społecznych spowodowanych destrukcyjnym piciem.

Programy redukcji szkód mają w tym przypadku formę oddziaływań nakierowanych na poprawę funkcjonowania psychospołecznego i są realizowane poprzez pomoc psychologiczną, materialną, wsparcie społeczne, farmakoterapię oraz pracę socjalną. Zastosowanie różnych interwencji psychologicznych, behawioralnych, farmakologicznych ma pomóc nie tyle w dążeniu do abstynencji, ile w wydłużaniu okresów niepicia lub okresów picia mniej destrukcyjnego. Uznanie faktu, że osoby chronicznie pijące w zdecydowanej większości nie są w stanie trwale zrezygnować z alkoholu, pozwala urealnić oczekiwania i postawić adekwatne cele w planowaniu pomocy.

Leczenie substytucyjne

Pisząc o redukcji szkód w leczeniu uzależnień, nie można pominąć programów leczenia substytucyjnego. Polegają one na wydawaniu ściśle i indywidualnie określonej dawki leku, który następnie jest przyjmowany w obecności personelu medycznego przy jednoczesnych oddziaływaniach psychoterapeutycznych i socjalnych.

Leki obecnie wykorzystywane w substytucji to metadon – w Polsce stosowany jako jedyny lek substytucyjny – oraz buprenorfina lub buprenorfina plus nalokson – mniej powszechnie stosowane w kilku innych krajach. Programy leczenia substytucyjnego w Polsce należą do kategorii programów wysokoprogowych – konieczna jest abstynencja od innych środków psychoaktywnych, stosuje się kontrolę abstynencji za pomocą testów, pacjenci codziennie zgłaszają się po lek, kierowane są do osób powyżej 18. r.ż. Dla porównania w innych krajach w programach substytucyjnych niskoprogowych praktykuje się wydawanie leku pacjentowi bez kontroli abstynencji, udział w terapii psychologicznej jest nieobowiązkowy, na lek substytucyjny pacjent może otrzymać receptę i przyjmować go samodzielnie. Doniesienia z badań nad optymalizacją leczenia osób uzależnionych od narkotyków przeprowadzonych w ciągu ostatnich 15 lat wskazują, że w wyniku leczenia substytucyjnego następuje poprawa stanu zdrowia psychicznego i somatycznego, natomiast rzadko poprawia się funkcjonowanie społeczne.[1] Pomimo to terapia substytucyjna od wielu lat ma swoje stałe miejsce w leczeniu osób uzależnionych.

Podsumowanie

Praca z pacjentami uzależnionymi w kierunku ograniczania picia i szerzej rozumianej redukcji szkód jest istotną zmianą, jaka zaszła w terapii uzależnień w okresie ostatnich kilku lat. Dzięki niej profesjonalna pomoc może być obecnie kierowana do coraz większej liczby pacjentów. Zróżnicowana problematyka pacjenta uzależnionego skłania do wykraczania poza paradygmat uzależnienia jako choroby, który – jak się wydaje – w sposób niewystarczający wyjaśnia przyczyny i dynamikę używania substancji. Zmiana sposobu myślenia o uzależnieniu spowodowała, że w leczeniu dąży się do integracji podejść terapeutycznych, wykorzystuje się różne rodzaje interwencji, a cel redukcji szkód stawia się na równi z abstynencją. Oprócz niewątpliwej korzyści z zaistniałych zmian, jaką jest rozszerzenie oferty terapeutycznej, za szczególnie cenne uważam podkreślenie znaczenia autonomii pacjenta i zwrócenie uwagi na relację terapeutyczną – efekt spotkania, które ma posłużyć poznaniu pacjenta, zrozumieniu jego indywidualnej problematyki i poszukiwaniu wraz z nim możliwości zmiany.