Stosowane leki

SSRI

Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI – selective serotonin reuptake inhibitors) mogą być stosowane w celu obniżenia nasilenia popędu seksualnego, co przypisuje się wiązaniu tych substancji przez receptor 5-HT2C. Działanie leków z tej grupy wpływa także w różnym stopniu na opóźnienie orgazmu i zmniejszenie nasilenia erekcji. Obniżają więc seksualną motywację do podejmowania instrumentalnych zachowań seksualnych oraz zmniejszają płynącą z nich przyjemność, co może ułatwiać pacjentowi świadome powstrzymywanie się przed taką aktywnością. Ponadto na przebieg leczenia korzystnie może wpływać podstawowy efekt działania leków z tej grupy, ich działanie przeciwdepresyjne i obniżające napięcie psychiczne, jak również poprawa w zakresie zdolności do kontrolowania zachowań impulsywnych. Stosowanie leków z grupy SSRI wydaje się szczególnie korzystne przy wysokim poziomie kompulsywności, a także współwystępowaniu innych objawów zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego.

Nie stwierdzono istotnych różnic w zakresie stosowania konkretnej substancji z tej grupy, przy czym najwięcej empirycznych dowodów skuteczności działania dotyczy fluoksetyny i sertraliny, a kazuistyczne prace wskazują na korzystne działanie paroksetyny, nefazodonu, fluwoksaminy i escytalopramu. W wyborze konkretnego leku warto się kierować profilem działania klinicznego, dostosowując go do stanu psychicznego danego pacjenta. Dawkowanie dobrze jest rozpocząć od dawek podstawowych, stopniowo je zwiększając, do uzyskania efektu terapeutycznego w zakresie poprawy kontroli impulsów oraz obniżenia ilości czasu poświęcanego przez pacjenta na instrumentalne zachowania seksualne.

Naltrekson

Naltrekson jest substancją hamującą działanie endogennych i egzogennych opioidów poprzez wiązanie się z receptorami opioidowymi. Może być stosowany w celu obniżenia tendencji do zachowań impulsywnych zarówno w terapii uzależnień od substancji, jak i behawioralnych. Aktualnie istnieją jedynie doniesienia kazuistyczne potwierdzające skuteczność działania naltreksonu u osób z kompulsywnymi zachowaniami seksualnymi, natomiast korzystne działanie w wypadku innych uzależnień behawioralnych zostało empirycznie potwierdzone¹¹. Jego stosowanie może przynosić poprawę u osób ze współistniejącym uzależnieniem od substancji psychoaktywnych¹².

Stosowanie naltreksonu ma pewne ograniczenia. Nie może być zażywany, jeśli pacjent przyjmuje opioidy. Jest przeciwwskazany u pacjentów z chorobami nerek i wątroby, w większych dawkach może być hepatotoksyczny. Może powodować działania niepożądane, takie jak nudności, zawroty głowy, ból brzucha lub bezsenność, jednak rzadko objawy te są na tyle silne, by skłaniały pacjentów do przerwania leczenia. Dawkę należy dobrać indywidualnie, zaczynając od 50 mg na dobę, w razie braku pożądanego efektu zwiększając ją do 150 mg na dobę. Wskazany okres leczenia to 3 miesiące.

Leki obniżające stężenie testosteronu

Leki wpływające na stężenie testosteronu we krwi są rozważane do stosowania u osób z hiperseksualnością przez analogię do leczenia zaburzeń parafilnych, w wypadku których ich skuteczność została potwierdzona¹³. Ze względu na znacznie silniejsze działania niepożądane w stosunku do SSRI oraz na ogólnie hamujący wpływ na poziom pożądania seksualnego stosowanie tych leków można zalecić głównie w leczeniu pacjentów, u których z hiperseksualnością współwystępuje zaburzenie parafilne, a także u osób podejmujących w związku z kompulsywną seksualnością bardzo ryzykowne zachowania lub czyny zabronione¹⁴. Do tych leków należy antyandrogen, octan cyproteronu, który jednocześnie osłabia działanie endogennego testosteronu (jako antagonista receptora androgenowego) i hamuje jego produkcję przez hamowanie produkcji lutropiny (LH – luteinizing hormone). Lek ma formę tabletek doustnych. Przyjmuje się zasadę stosowania najmniejszej skutecznej dobowej dawki, która przeciętnie wynosi 50 mg. W tym samym celu można rozważać stosowanie octanu medroksyprogesteronu lub analogów gonadoliberyny (GnRH – gonadotropin-releasing hormone) hamujących produkcję gonadotropin, jednak ze względu na istotne działania niepożądane oraz brak badań empirycznych potwierdzających skuteczność tego rodzaju leczenia w przypadku osób z hiperseksualnością nie jest to działanie zalecane¹⁵.

Wybór strategii farmakoterapeutycznej

Farmakoterapia jest najbardziej skuteczna i potrzebna w pierwszej fazie leczenia hiperseksualności, kiedy pacjent, korzystając z pomocy psychoterapeuty, podejmuje próby ograniczenia częstości instrumentalnych zachowań seksualnych, wykluczenia zachowań najbardziej ryzykownych, a także poszukuje alternatywnych sposobów regulacji napięcia emocjonalnego. Podczas kolejnych etapów terapii, kiedy praca terapeutyczna w większym stopniu koncentruje się na mechanizmach psychologicznych i przyczynach rozwoju hiperseksualnego wzorca regulacji emocjonalnej, leczenie farmakologiczne może pomagać w stabilizacji nastroju i utrzymywaniu niższego poziomu lęku, a także zapobiegać nawrotom nałogowego funkcjonowania.

W pierwszej kolejności należy rozważyć, czy stosowanie leków u danej osoby jest konieczne. W wypadku występowania obniżonego nastroju, silnego czynnika kompulsyjności lub lęku, powstają wskazania do zastosowania leków z grupy SSRI. Kiedy pacjent mimo terapii lekami przeciwdepresyjnymi ma nadal niską zdolność do kontrolowania impulsywnych zachowań lub gdy jednocześnie pracuje nad problemem uzależnienia od substancji, warto rozważyć włączenie leczenia naltreksonem. Stosowanie leków obniżających stężenie testosteronu należy traktować jako rozwiązanie awaryjne, jeżeli pacjent z powodu niekontrolowania popędu seksualnego może ponosić nadmierne ryzyko lub stosować przemoc seksualną. Jak już wspomniano, dotyczy to głównie osób ze współistniejącymi zaburzeniami preferencji seksualnych.

Podsumowanie

Hiperseksualność jest zjawiskiem złożonym i przed rozpoczęciem leczenia konieczne jest przeprowadzenie uważnej diagnozy klinicznej. Istotna jest przy tym diagnostyka różnicowa, a także rozpoznanie podstawowych problemów medycznych, które mogłyby być łatwo pominięte, gdyby pacjent skorzystał wyłącznie z psychoterapii. Mimo że terapia psychologiczna stanowi główną metodę leczenia, wymagającą od psychoterapeuty wiedzy na temat seksualności, leczenia uzależnień, a także specyficznie – terapii hiperseksualności, istotną rolę wspierającą realizację celów terapeutycznych może odgrywać równoległe leczenie farmakologiczne. Decydujące znaczenie dla powodzenia terapii ma współpraca pacjenta zarówno z terapeutą, jak i lekarzem.