lek. Krzysztof Berbeka, University Expert in Imaging in Maternal – Fetal Medicine

lek. Anna Orzeł

Neurosonografia płodu to metoda ultrasonograficzna służąca do oceny rozwoju oraz wykrycia nieprawidłowości ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Wdrożone standardy opieki nad kobietą ciężarną gwarantują wykonanie 3-4 badań ultrasonograficznych w trakcie ciąży. W ich zakresie mieści się ocena OUN w jednej płaszczyźnie i takie badanie określa się mianem neurosonografii podstawowej. Istotą diagnostyki OUN płodu jest neurosonografia wielopłaszczyznowa – neurosonografia szczegółowa. W wyniku skriningu (neurosonografia podstawowa) oraz z innych wskazań przeprowadza się badanie, które pozwala ocenić obszary mózgu o krytycznym znaczeniu dla rozwoju płodu, porodu i życia dziecka, a niekiedy matki.

Wyzwania diagnostyki prenatalnej

Mózg jest niezwykłym i najbardziej skomplikowanym organem w ludzkim ciele. Jego rozwój jest szybki, złożony i nadal nie do końca poznany. Z tego powodu obserwacja rozwijającego się mózgu płodu w badaniu ultrasonograficznym oraz próba przewidzenia jego funkcji neurologicznych i poznawczych stanowi niezwykłe wyzwanie.

Prawidłowe odczytanie anatomii mózgu płodu – narządu, który jest w fazie rozwoju i którego obraz zmienia się diametralnie na przestrzeni zaledwie kilku tygodni – nie jest łatwym zadaniem. Dzięki aparatom USG o wysokiej rozdzielczości poczyniliśmy jednak ogromne postępy w określaniu morfologii i biometrii struktur mózgu, a rezonans magnetyczny stał się potężnym narzędziem uzupełniającym ultrasonografię. Te dwie techniki obrazowania dostarczyły wiele nowych informacji oraz poprawiły diagnostykę OUN płodu. Nie lada trudnością jest również prognozowanie skutków obserwowanych anomalii, a ma to kluczowe znaczenie dla dalszego życia całej rodziny. Celem ultrasonografii prenatalnej jest jak najwcześniejsze zapewnienie ciężarnej pacjentki, że rozwój płodu przebiega prawidłowo, a jeśli zostanie wykryta wada rozwojowa – rzetelne poinformowanie o naturze problemu.

Należy pamiętać, że wykryte anomalie wewnątrzczaszkowe mogą być związane ze znacznymi zaburzeniami neurologicznymi, ale bywają również całkowicie bezobjawowe. Ten rozdźwięk wywołał falę badań mających na celu ocenę rozwoju pourodzeniowego niemowląt, u których zdiagnozowano wewnątrzmacicznie nieprawidłowości anatomiczne mózgu, a także identyfikację istotnych cech ultrasonograficznych, które mogą mieć wpływ na rozwój psychoruchowy dziecka. Była zatem i nadal jest konieczna długoterminowa obserwacja. Bogactwo danych, które są generowane przez te badania, wnosi znaczący wkład nie tylko w diagnostykę prenatalną, lecz także w całą dziedzinę neurologii płodu i pediatrii. Należy pamiętać, że ok. 1/3 wykrywanych anomalii w OUN nie jest wynikiem nieprawidłowej embriogenezy, ale procesów destrukcyjnych, takich jak infekcja, niedokrwienie czy krwotok – czynników, na które nierzadko możemy mieć wpływ i im przeciwdziałać.

Ultrasonografia w ciąży

Diagnostyka ultrasonograficzna w okresie prenatalnym jest podstawowym i obowiązkowym, a co ważne – bezpiecznym oraz tanim badaniem, dostarczającym ważnych informacji dla rodziców dziecka i lekarza sprawującego opiekę nad ciężarną.

Zgodnie z aktualnym rozporządzeniem Ministra Zdrowia w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej USG w ciąży wykonuje się cztery razy, w:

• 11-14 tygodniu ciąży
• 18-22 tygodniu ciąży
• 27-32 tygodniu ciąży
• niezwłocznie po 40 tygodniu ciąży¹.

Celem badania jest określenie czasu trwania ciąży, ocena rozwoju płodu, jego wielkości, struktur anatomicznych oraz poszukiwanie wad wrodzonych. W wyniku badania powinna zostać zidentyfikowana każda zmiana wpływająca na rozwój płodu oraz bezpieczeństwo ciężarnej, tak w okresie przedporodowym, jak i w czasie porodu, oraz wpływająca na okres poporodowy.

Szczególnego znaczenia nabiera wykrycie wad wrodzonych, ponieważ występują one u 2-4% noworodków i stanowią pierwszą lub drugą przyczynę ich zgonów². Są one także najczęstszą przyczyną niepełnosprawności fizycznej u dzieci, często współistniejąc z niepełnosprawnością intelektualną (32-56% dzieci z niepełnosprawnością intelektualną ma wady wrodzone). Anomalie OUN zajmują drugie miejsce wśród wad wrodzonych (po wadach serca). Nie można więc ignorować konsekwencji dla dziecka i jego rodziny, jakie niesie wczesne rozpoznanie wad OUN, a także ich nierozpoznanie.

Nie dziwi zatem, że wprowadzenie do diagnostyki medycznej aparatów ultrasonograficznych w latach 60. ubiegłego stulecia bardzo szybko znalazło zastosowanie w diagnostyce wad płodu. Wraz z rozwojem ultrasonografii, a zwłaszcza ze wzrostem rozdzielczości współczesnych aparatów USG, poszerzały się możliwości diagnostyczne, rosły również wymagania wobec techniki wykonywania badania oraz interpretacji wyników.

Bezpieczeństwo ultrasonografii

Badanie ultrasonograficzne wydaje się idealne do oceny płodu ludzkiego, ponieważ nie wykazano jak dotąd istotnych działań niepożądanych ultradźwięków na płód.

Ocena bezpieczeństwa wszelkich technologii medycznych, zwłaszcza w ciąży, jest bardzo trudna. Ze względów prawnych i etycznych zabronione jest prowadzenie badań klinicznych wśród kobiet ciężarnych. W badaniach eksperymentalnych na zwierzętach przeprowadzonych w Yale School of Medicine, których wyniki opublikowano w 2006 r., odkryto niewielką, lecz istotną korelację pomiędzy długotrwałym i częstym stosowaniem ultradźwięków a nieprawidłową migracją neuronów u myszy³. Niemniej szerokie zastosowanie USG w medycynie, w tym w perinatologii, nie potwierdziło negatywnego wpływu na człowieka, w tym na nieprawidłowości w rozwoju OUN. Ultrasonografia jest więc obecnie najważniejszym badaniem obrazowym w ciąży^4-7.

Wskazania do neurosonografii

Neurosonografia to badanie USG płodu nakierowane na ocenę rozwoju mózgu, diagnozowanie wad i innych nieprawidłowości w obrębie OUN. Jest to badanie wyspecjalizowane, o określonej metodologii, wymagające szczególnej wiedzy z zakresu embriologii i neuroanatomii oraz umiejętności technicznych i interpretacyjnych (ryc. 1-6).