Rycina 1. 21 + 4 Hbd (tydzień ciąży), standardowy pomiar szerokości rogu tylnego komory bocznej mózgu na wysokości bruzdy ciemieniowo-potylicznej. Widoczne: sierp mózgu, symetryczne półkule, CSP (jama przegrody przezroczystej), rogi przednie i tylne komór bocznych, bruzda Sylwiusza oraz wzgórze i rejon ciała prążkowanego. Niedostateczna wizualizacja półkuli bliższej głowicy TA jest typowym artefaktem

Rycina 2. 19 + 5 Hbd, przekrój poprzeczny przezwzgórzowy. Widoczne: przestrzeń podpajęczynówkowa, sierp mózgu, pień ciała modzelowatego, CSP, rogi przednie komór bocznych mózgu, bruzda Sylwiusza, wzgórze oraz objaw CEL (cat-ear-line)

Rycina 3. 28 + 3 Hbd, przekrój strzałkowy pośrodkowy. Widoczne wszystkie części ciała modzelowatego, słupy sklepienia, śródmózgowie, most, rdzeń przedłużony, komora czwarta oraz robak móżdżku

Rycina 4. 30 + 2 Hbd, przekrój mimośrodkowy. Widoczny przekrój przez całą komorę boczną mózgu oraz jądro ogoniaste, wzgórze, rejon macierzy germinalnej, hipokamp oraz splot naczyniówkowy

Rycina 5. 21 + 3 Hbd, przekrój poprzeczny przez płaty potyliczne. Widoczne rogi tylne komór bocznych mózgu, namiot oraz móżdżek. Zwracają uwagę bruzdy robaka, które powinny być widoczne już od 14 Hbd

Główne wskazania do wykonania neurosonografii to:

• podejrzenie wady rozwojowej OUN
• występowanie wady OUN w rodzinie
• wada serca u płodu lub wykrycie innej anomalii
• podejrzenie wrodzonego zakażenia wewnątrzmacicznego (np. toksoplazmoza lub infekcje wirusowe – cytomegalia, różyczka, ospa wietrzna, Zika)
• hipotrofia płodu
• niedokrwistość u płodu
• patologia łożyska
• bliźnięta jednokosmówkowe
• narażenie matki na substancje teratogenne (alkohol, kokaina, niektóre leki).

Należy wspomnieć (co zostanie omówione poniżej), że badanie neurosonograficzne dzieli się na podstawowe, będące elementem każdego badania USG w ciąży określonego w standardzie opieki nad ciężarną, oraz ocenę neurosonograficzną – neurosonografię szczegółową, przez którą trzeba rozumieć specjalistyczne badanie przeprowadzane w celu wykluczenia lub interpretacji podejrzanych zmian w OUN wskazanych w badaniu podstawowym.

Rozwój mózgu a wiek ciąży

Wykonanie badania neurosonograficznego wymaga prawidłowego umiejscowienia etapów rozwoju OUN w stosunku do wieku ciąży.

Rozwój anatomicznych struktur mózgu odbywa się głównie w I i II trymestrze ciąży. W III trymestrze oraz po urodzeniu dochodzi do dojrzewania funkcjonalnego mózgu (które kończy się ostatecznie po okresie dojrzewania wraz z uzyskaniem dojrzałości społecznej, czyli wiele lat po porodzie).

Rozwój mózgu podczas I trymestru obejmuje:

• 22-25 dzień rozwoju zarodka – powstanie i zamknięcie cewy nerwowej.
• 4 tydzień rozwoju zarodka – powstanie trzech pęcherzyków: przodomózgowia, śródmózgowia, tyłomózgowia.
• Również w 4 tygodniu powstają zgięcia: ciemieniowe (przyszłe śródmózgowie), szyjne (na granicy części mózgowej i rdzeniowej cewy nerwowej) oraz mostowe (pomiędzy wymienionymi zgięciami).
• Między 4 a 5 tygodniem po zapłodnieniu przodomózgowie dzieli się na kresomózgowie i międzymózgowie, a tyłomózgowie na tyłomózgowie wtórne i rdzeniomózgowie. Następnie kresomózgowie zostaje podzielone wzdłuż płaszczyzny strzałkowej i powstają zawiązki prawej i lewej półkuli mózgowej (7-8 tydzień ciąży). W międzymózgowiu tworzą się pęcherzyki oczne, z których rozwiną się pęczki wzrokowe i siatkówka. Następnie międzymózgowie zaczyna być pokrywane przez kresomózgowie. Na ten okres przypada początek kształtowania się móżdżku.
• W 8 tygodniu powstaje spoidło przednie, a następnie spoidło wielkie. Tworzą się jądro ogoniaste oraz skorupa. Rozwija się także układ komorowy, na który składają się dwie komory boczne, komora trzecia i czwarta.
• Waskularyzacja mózgu rozpoczyna się wcześnie, wraz z rozwojem tętnicy szyjnej wewnętrznej, w 4 tygodniu ciąży. Kolejnym ważnym naczyniem jest tętnica łącząca tylna będąca głównym zaopatrzeniem tyłomózgowia w krew tętniczą. Seria zespoleń szyjno-podstawnych jest tymczasowa (od 4 do 6 tygodni), chociaż niektóre odcinki mogą się czasem utrzymywać (np. tętnica trójdzielna).

W II trymestrze rozpoczyna się tworzenie bruzd i zakrętów. Kolejne tygodnie to dojrzewanie mózgu. Rozpoczyna się ono poprzez migrację neuroblastów do wzgórza i podwzgórza, potem kory starej, a na końcu kory młodej (koniec tego procesu w życiu pozapłodowym). Równoległym i kolejnym procesem jest mielinizacja włókien nerwowych (przyspieszenie przewodzenia) oraz powstawanie nowych połączeń synaptycznych. W okresie płodowym mielinizacja dotyczy włókien przebiegających przez podwzgórze i w jądrach podkorowych. Po porodzie dotyczy dróg piramidowych i układu siatkowatego. Najdłużej, bo do zakończenia okresu dojrzewania, trwa mielinizacja włókien kojarzeniowych.

USG a wiek ciąży

Ocena OUN jest technicznie możliwa w ciągu całej ciąży. Pierwsze badanie, wykonywane (zgodnie z rekomendacjami) między 11 a 14 tygodniem ciąży, pozwala na dokładną ocenę mózgu, który, jak wspomniano wyżej, nie jest jeszcze w pełni ukształtowany. Możemy zidentyfikować prawidłowość następujących struktur:

• kości czaszki, szwy, ciemiączko
• sierp mózgu i namiot móżdżku
• półkule mózgu, komory boczne i sploty naczyniówkowe
• wzgórze
• wodociąg mózgu
• półkule móżdżku, konary móżdżku oraz czwarta komora
• kręgosłup.

Dzięki ocenie OUN w I trymestrze ciąży można wykryć bardzo poważne zaburzenia rozwoju płodu, takie jak np. bezczaszkowie, holoprozencefalia, przepuklina mózgowa czy rozszczep kręgosłupa.