Choroby wewnętrzne

Równowaga kwasowo-zasadowa – jakich zdecydowanych działań medycznych wymagają jej zaburzenia?

Dr n. med. Krzysztof Wróblewski

Klinika Chorób Wewnętrznych i Nefrodiabetologii, Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. WAM – Centralny Szpital Weteranów w Łodzi

Adres do korespondencji: Dr n. med. Krzysztof Wróblewski, Klinika Chorób Wewnętrznych i Nefrodiabetologii, Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. WAM – Centralny Szpital Weteranów, ul. Żeromskiego 113, 90-549 Łódź

Zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej ze względu na różną etiologię oraz dosyć zawiłe równanie opisujące jej zmiany stanowią początkowo istny koszmar dla adeptów medycyny, a później również dla samych lekarzy. Właściwa interpretacja zaburzeń kwasowo-zasadowych wydaje się o tyle trudna, że zazwyczaj musi być przeprowadzona szybko, aby móc niezwłocznie podjąć dalsze działania terapeutyczne.

Równowaga kwasowo-zasadowa (RKZ), a wraz z nią związana regulacja pH pełnią kluczową funkcję w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu człowieka, a dokładnie ujmując, umożliwiają prawidłowe funkcjonowanie wszystkich procesów zachodzących w komórkach. Utrzymanie prawidłowego pH organizmu jest na tyle kluczowe dla życia, iż zabezpieczane jest kilkoma różnymi układami buforującymi.[1-3] Układy buforujące można podzielić na te, które się znajdują w przestrzeni zewnątrzkomórkowej, w przestrzeni wewnątrzkomórkowej oraz niejako w przestrzeni zamkniętej, czyli w kościach.

  • Układ buforujący zewnątrzkomórkowy odpowiada za natychmiastowe wyrównywanie, opiera się na wodorowęglanach, a głównymi organami buforującymi są tutaj nerki i płuca. Mniejszą rolę odgrywają białka osocza i fosforany nieorganiczne.
  • Układ buforujący wewnątrzkomórkowy odpowiada za szybkie wyrównanie, tzn. w ciągu kilku godzin. Opiera się na hemoglobinie zawartej w erytrocytach, białkach oraz organicznych i nieorganicznych fosforanach. Jest on odpowiedzialny m.in. za przesunięcie jonowe jonów Na i K poza komórkę w celach kompensacyjnych.
  • Układ buforujący kostny umożliwia przesunięcie jonowe jonów Na i K poza komórkę w celach kompensacyjnych oraz rozpuszczenie struktury mineralnej poprzez uwolnienie wodorowęglanów i wodorofosforanów.


Opierając się wyłącznie na nomenklaturze, termin „kwasica” lub „zasadowica” postrzegany jest przez pryzmat nieprawidłowych wartości pH, gdzie kwasica dotyczy pH < 7,35, a zasadowica pH > 7,45. Bardzo często w praktyce klinicznej sama wartość pH może być tylko nieznacznie odchylona, jednak analiza jej składowych może potwierdzić obecność ciężkich zaburzeń.

Do właściwego wyrównania równowagi kwasowo-zasadowej niezbędna jest analiza swoistego „koszmaru studenta”, czyli wzoru Hendersona-Hasselbalcha (H-H). Sam wzór to tylko pewne równanie, natomiast kluczem do zastosowania go w praktyce klinicznej jest jego analiza i rozłożenie na poszczególne czynniki. Pomimo że wzór H-H wylicza pH w sposób matematyczny i w wersji oficjalnej przyjmuje następującą formę: pH = 6,1 + log (HCO3/0,03 × pCO2), to w formie uproszczonej można go sprowadzić do zapisu: pH = 6,1 + (nerki/płuca).[4] We wzorze tym:

Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:

Dlaczego właściwe leczenie zaburzeń RKZ stanowi istotny problem medyczny?

Aby móc właściwie leczyć pacjenta ze stwierdzonymi w badaniu laboratoryjnym zaburzeniami RKZ, należy odpowiedzieć sobie na zasadnicze pytanie: jaka przyczyna zaburzyła [...]

Co należy zrobić w przypadku podejrzenia zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej?

Przed zastosowaniem jakiegokolwiek leczenia należy docelowo dążyć do potwierdzenia, jaki rodzaj zaburzenia: oddechowy czy metaboliczny, jest przyczyną obserwowanej kwasicy lub zasadowicy, [...]

Wnioski i przełożenie na praktykę kliniczną

Opisane powyżej przypadki dotyczą typowych sytuacji klinicznych występujących w praktyce lekarskiej. Pomimo iż poruszają one problem czterech różnych zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej, [...]

Pytanie praktyczne zadane przez lekarza

Czy w kwasicy metabolicznej, np. mleczanowej, można podać płyn Ringera, który zawiera mleczany?

Do góry