BLACK CYBER WEEK! Publikacje i multimedia nawet do 80% taniej i darmowa dostawa od 350 zł! Sprawdź >
Choroby wewnętrzne
Równowaga kwasowo-zasadowa – jakich zdecydowanych działań medycznych wymagają jej zaburzenia?
Dr n. med. Krzysztof Wróblewski
Zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej ze względu na różną etiologię oraz dosyć zawiłe równanie opisujące jej zmiany stanowią początkowo istny koszmar dla adeptów medycyny, a później również dla samych lekarzy. Właściwa interpretacja zaburzeń kwasowo-zasadowych wydaje się o tyle trudna, że zazwyczaj musi być przeprowadzona szybko, aby móc niezwłocznie podjąć dalsze działania terapeutyczne.
Równowaga kwasowo-zasadowa (RKZ), a wraz z nią związana regulacja pH pełnią kluczową funkcję w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu człowieka, a dokładnie ujmując, umożliwiają prawidłowe funkcjonowanie wszystkich procesów zachodzących w komórkach. Utrzymanie prawidłowego pH organizmu jest na tyle kluczowe dla życia, iż zabezpieczane jest kilkoma różnymi układami buforującymi.[1-3] Układy buforujące można podzielić na te, które się znajdują w przestrzeni zewnątrzkomórkowej, w przestrzeni wewnątrzkomórkowej oraz niejako w przestrzeni zamkniętej, czyli w kościach.
- Układ buforujący zewnątrzkomórkowy odpowiada za natychmiastowe wyrównywanie, opiera się na wodorowęglanach, a głównymi organami buforującymi są tutaj nerki i płuca. Mniejszą rolę odgrywają białka osocza i fosforany nieorganiczne.
- Układ buforujący wewnątrzkomórkowy odpowiada za szybkie wyrównanie, tzn. w ciągu kilku godzin. Opiera się na hemoglobinie zawartej w erytrocytach, białkach oraz organicznych i nieorganicznych fosforanach. Jest on odpowiedzialny m.in. za przesunięcie jonowe jonów Na i K poza komórkę w celach kompensacyjnych.
- Układ buforujący kostny umożliwia przesunięcie jonowe jonów Na i K poza komórkę w celach kompensacyjnych oraz rozpuszczenie struktury mineralnej poprzez uwolnienie wodorowęglanów i wodorofosforanów.
Opierając się wyłącznie na nomenklaturze, termin „kwasica” lub „zasadowica” postrzegany jest przez pryzmat nieprawidłowych wartości pH, gdzie kwasica dotyczy pH < 7,35, a zasadowica pH > 7,45. Bardzo często w praktyce klinicznej sama wartość pH może być tylko nieznacznie odchylona, jednak analiza jej składowych może potwierdzić obecność ciężkich zaburzeń.
Do właściwego wyrównania równowagi kwasowo-zasadowej niezbędna jest analiza swoistego „koszmaru studenta”, czyli wzoru Hendersona-Hasselbalcha (H-H). Sam wzór to tylko pewne równanie, natomiast kluczem do zastosowania go w praktyce klinicznej jest jego analiza i rozłożenie na poszczególne czynniki. Pomimo że wzór H-H wylicza pH w sposób matematyczny i w wersji oficjalnej przyjmuje następującą formę: pH = 6,1 + log (HCO3/0,03 × pCO2), to w formie uproszczonej można go sprowadzić do zapisu: pH = 6,1 + (nerki/płuca).[4] We wzorze tym:
