dr n. med. Agata Czarnowska

prof. dr hab. n. med. Joanna Zajkowska

Wirusy z rodziny Herpesviridae są bardzo rozpowszechnione w środowisku naturalnym. Uważa się, że niemal 100% światowej populacji miało kontakt z co najmniej 1 z 8 wirusów Herpes mogących zakażać ludzi. Unikalną, wspólną cechą tych wirusów jest ich zdolność do latencji po pierwotnej infekcji oraz do reaktywacji w sprzyjających immunologicznie warunkach. Do tej rodziny należy m.in. wirus ospy wietrznej i półpaśca (VZV – Varicella zoster virus). Pierwotna infekcja wywołuje wysypkową chorobę wieku dziecięcego. Reaktywacja VZV powoduje najczęściej półpasiec skórny, rzadziej uogólnioną postać z rozsianymi zmianami skórnymi, zapalenie mózgu, wątroby lub płuc¹. U 15-20% populacji ogólnej w wyniku przejściowego lub trwałego spadku odporności dochodzi do reaktywacji wirusa. Rozsiane zmiany skórne (półpasiec uogólniony) w przebiegu reaktywacji VZV występują prawie wyłącznie u pacjentów z istotnymi niedoborami odporności². Obecnie rośnie grupa osób, u których dochodzi do zaburzeń odporności w przebiegu naturalnego starzenia, chorób autoimmunologicznych, nowotworowych lub leczenia immunosupresyjnego, dlatego półpasiec uogólniony jest coraz częstszą manifestacją reaktywacji VZV.

Grupy ryzyka

W grupie ryzyka reaktywacji VZV są:

• osoby starsze
• pacjenci z chorobami nowotworowymi
• zakażeni ludzkim wirusem niedoboru odporności (HIV – human immunodeficiency virus)
• pacjenci po przeszczepieniu
• pacjenci stosujący immunosupresję.

W literaturze najwięcej przypadków półpaśca uogólnionego opisano po transplantacjach komórek krwiotwórczych (HCT – hematopoietic cell transplantation)³.

Zmiany skórne

Typowe zmiany skórne w półpaścu to pęcherzyki na podłożu rumieniowym z towarzyszącym bólem, swędzeniem, parestezjami w obrębie zajętego dermatomu. Nieprzyjemne doznania czuciowe mogą pojawić się na kilka dni (od 1 do 5) przed wystąpieniem zmian skórnych. Zmiany zazwyczaj lokalizują się w obrębie jednego dermatomu lub sąsiadujących dermatomów. U osób immunoniekompetentnych mogą być zlokalizowane w obszarach odległych od pierwotnie zajętych dermatomów, przekraczać linię pośrodkową ciała. Wielu autorów definiuje postać uogólnioną jako wystąpienie ponad 20 zmian skórnych poza pierwotnie zajętym i sąsiadującymi dermatomami^1-4. Do rozsiania zazwyczaj dochodzi w ciągu kilku dni od pojawienia się pierwszych zmian na ograniczonym obszarze skóry.

U pacjentów z półpaścem uogólnionym zmianom skórnym mogą towarzyszyć powikłania, takie jak zapalenie płuc, ostra niewydolność oddechowa (ARDS – acute respiratory distress syndrome), zapalenie wątroby, zapalenie mózgu^2,5,6. Tak ciężki przebieg kliniczny dotyczy niemal wyłącznie chorych w głębokiej immunosupresji, najczęściej spowodowanej leczeniem poprzeszczepowym lub chemioterapią.

Na rycinach 1-3 przedstawiono przykłady zmian występujących u pacjentów z półpaścem (immunokompetentnych i z grup ryzyka).

Nietypowy półpasiec uogólniony

Półpasiec uogólniony (ryc. 4) jest rzadką manifestacją kliniczną reaktywacji VZV. W tym wypadku przebieg może być atypowy. Różne warianty występowania postaci uogólnionej opisano przede wszystkim u chorych z zaawansowanymi niedoborami odporności. U pacjentów zakażonych HIV z istotnie obniżoną liczbą limfocytów CD4 obserwowano początkowe występowanie półpaśca zgodnego z rozmieszczeniem dermatomów, ale nawroty ze zmianami zlokalizowanymi w niedermatomicznym schemacie⁷. Opisano przypadki, również u pacjentów zakażonych HIV, zmian uogólnionych bez towarzyszącego bólu¹.