Leki antyleukotrienowe ze względu na swoje silne działanie przeciwzapalne są powszechnie stosowane w leczeniu astmy. Najczęściej stosowanym lekiem z tej grupy jest montelukast. W badaniach in vitro i na zwierzętach montelukast wykazał także działanie hamujące wobec licznych wirusów. Istnieje wiele dowodów, że blokowanie receptorów dla leukotrienów cysteinylowych może hamować replikację wirusa SARS-CoV-2 i zmniejszać ryzyko ciężkich postaci zakażenia COVID-19. Dostępne obecnie nieliczne dane kliniczne potwierdzają tę koncepcję.

Leukotrieny i leki antyleukotrienowe

Leki antyleukotrienowe są powszechnie stosowane w leczeniu astmy u dzieci, młodzieży i dorosłych. W tej grupie znajdują się cząsteczki o dwóch mechanizmach działania:

• inhibitory syntezy – inhibitory 5-lipooksygenazy, na przykład zileuton (niedostępny w Polsce)
• antagoniści receptorów leukotrienowych – montelukast, zafirlukast i pranlukast (dwa ostatnie niedostępne w Polsce).

Najczęściej stosowanym lekiem jest montelukast, który w niektórych krajach jest także zarejestrowany w leczeniu alergicznego nieżytu nosa.

Koncepcja leczenia astmy poprzez blokowanie aktywności leukotrienów ma swoją długą historię. Najpierw pojawił się termin „substancja wolno reagująca” po raz pierwszy użyty przez Feldberga i Kellawaya w 1938 r. na określenie cząsteczki powodującej długotrwały skurcz mięśni gładkich po perfuzji tkanki płucnej jadem kobry, rozpoczynający się później i trwający dłużej niż skurcz związany z działaniem obecnej w jadzie histaminy. Na rycinie 1 przedstawiono 30-sekundowy zapis skurczu jelita czczego świnki morskiej perfundowanej wyciągiem z wątroby psa zatrutego jadem kobry.

Następnie Kellaway i Trethwie w 1940 r. wykazali, że uczulona świnka morska generuje podobną aktywność po prowokacji określonym antygenem². Podobny mechanizm zaobserwował Broclehurst w ludzkiej tkance płucnej, wykazując, że cząsteczka jest zasadą, a jej działanie bronchokonstrykcyjne nie jest blokowane przez leki antyhistaminowe. Ostatecznie nazwano cząsteczkę „wolno reagującą substancją w anafilaksji” (SRS-A – slow-reacting substance of anaphylaxis), którą definiowano jako spontanicznie wydzielany mediator w wyniku interakcji antygen–IgE–komórka tuczna. Pod koniec lat 70. wykazano, że SRS-A jest częścią rodziny leukotrienów (LT), biologicznie aktywnych, wielonienasyconych kwasów tłuszczowych zwanych eikozanoidami. W dalszych badaniach SRS-A okazała się mieszaniną leukotrienów cysteinylowych (LTC4, LTD4, LTE4) mających efekt bronchokonstrykcyjny 6000 razy silniejszy niż histamina³.