ŚWIĄTECZNA DARMOWA DOSTAWA od 20 grudnia do 8 stycznia! Zamówienia złożone w tym okresie wyślemy od 2 stycznia 2025. Sprawdź >
Pierwsza pomoc
Hipernatremia – kiedy wymagana jest hospitalizacja, a kiedy wystarczy postępowanie ambulatoryjne
dr n. med. Izabela Zakrocka
prof. dr hab. n. med. Wojciech Załuska
- Zaburzenia gospodarki sodowej jako następstwo nieprawidłowego stanu nawodnienia organizmu
- Hipernatremia występuje rzadziej niż hiponatremia, stanowi jednak istotny problem kliniczny
- W artykule omówiono przyczyny, objawy i postępowanie w hipernatremii
Sód jako główny kation w przestrzeni zewnątrzkomórkowej jest również najważniejszym wyznacznikiem osmolalności osocza1. Osmolalność jest definiowana jako stężenie substancji osmotycznie czynnych rozpuszczonych w przeliczeniu na kilogram wody w osoczu krwi. Z kolei toniczność oznacza stężenie substancji osmotycznie czynnych („efektywne osmole”), które nie mogą swobodnie przemieszczać się przez błony komórkowe. Toniczność wyznacza kierunek przepływu wody w stronę przestrzeni o większej toniczności w celu wyrównania stężeń. Sód i glukoza (w przypadku braku insuliny) zwiększają zarówno osmolalność, jak i toniczność przestrzeni zewnątrzkomórkowej, podczas gdy mocznik, który swobodnie przenika przez błony komórkowe, odpowiada za wzrost osmolalności, a nie toniczności. Dlatego hipernatremia jest wskaźnikiem hiperosmolalności i hipertoniczności osocza. Wahania stężenia sodu we krwi wynoszą 7% wartości prawidłowych (135-145 mmol/l).
Równowaga sodowo-wodna organizmu nie zawsze jest odzwierciedlona w zmianach stężenia sodu w osoczu krwi. Duża ilość sodu jest związana z proteoglikanami, które stanowią macierz dla kości, tkanki łącznej i chrząstek2. Szacuje się, że stężenie sodu w chrząstkach jest dwukrotnie większe niż w osoczu krwi, co zapewnia wytrzymałość tkanek na ciśnienia przekraczające 20 000 mmHg w trakcie wysiłku fizycznego2.
Tkanki obwodowe ze względu na duże stężenie sodu uważa się za jego główny rezerwuar3, który podlega zmianom w zależności od aktualnej podaży i wydalania sodu4. U pacjentów stosujących dietę bogatosodową sód może gromadzić się w tkankach bez wpływu na jego stężenie w osoczu, masę ciała i objętość płynu zewnątrzkomórkowego5. Szczególną grupą pacjentów, u których jest to istotne, są osoby z niewydolnością nerek, a zwłaszcza chorzy hemodializowani6. Mimo że stężenie sodu może być nieprawidłowe w całym organizmie, większość zaburzeń gospodarki sodowej jest związana z nieprawidłowym przyjmowaniem i wydalaniem wolnej wody.
W ocenie stanu nawodnienia organizmu i stężenia sodu w osoczu krwi ważne jest określenie toniczności diety i płynów ustrojowych (wydzieliny przewodu pokarmowego, pot, mocz). Zgodnie ze skróconym równaniem Edelmana7 na stężenie sodu w osoczu mają wpływ ogólnoustrojowe stężenie sodu, potasu i zawartość wody w ustroju:
