Kamień nazębny powinien być usuwany zawsze podczas pierwszej wizyty pacjenta w gabinecie stomatologicznym, przed przystąpieniem do leczenia zachowawczego, periodontologicznego, ortodontycznego czy protetycznego.

Umożliwia to właściwą ocenę stanu uzębienia, a po przeprowadzonych zabiegach chirurgicznych ułatwia gojenie ran. Należy pamiętać, że zabieg skalingu wiąże się z wystąpieniem miejscowej bakteriemii. W przypadku zdrowego organizmu w celu zmniejszenia ilości drobnoustrojów uwalnianych podczas usuwania złogów stosuje się środki odkażające w postaci płukanek 0,2-proc chloroheksydyny, triklosanu, 0,5-proc. podchlorynu sodu lub 3-proc. wody utlenionej. U pacjentów obciążonych chorobami ogólnoustrojowymi:

• zapaleniem wsierdzia,
• chorobą nowotworową,
• cukrzycą,
• chorobami nerek,
• neutropenią,
• rozsianym toczniem rumieniowym,
• po implantacji,
• po przeszczepach kości,
• z chorobami zapalnymi stawów
• konieczne jest wprowadzenie profilaktyki antybiotykowej.[16]
  
  

Do usuwania złogów nazębnych stosuje się narzędzia ręczne, dźwiękowe, ultradźwiękowe, lasery oraz wiele innych materiałów pomocniczych przydatnych w ostatecznym wygładzaniu powierzchni korzenia. Do usuwania dużych płatów kamienia naddziąsłowego z powierzchni wargowych (policzkowych) i językowych (podniebiennych) oraz powierzchni dystalnych ostatnich zębów trzonowych służą ręczne zrywacze – skalery typu Hoe. Sierpy Crane-Kaplana i McCalla oraz dźwiękowe i ultradźwiękowe skalery również możemy stosować do usuwania kamienia naddziąsłowego. W kieszonkach o głębokości 2-4 mm należy pracować kiretami uniwersalnymi typu Columbia, specjalnymi kiretami Gracey, pilniczkami Hirschfelda lub kiretami ultradźwiękowymi.[17]

W usuwaniu kamienia poddziąsłowego bezpieczne dla tkanek przyzębia są kirety Columbia oraz Gracey (ryc. 3). Te dwa typy instrumentów różnią się od siebie następującymi cechami:

Rycina 3. Kirety Gracey.

• powierzchnia czołowa kirety Columbia tworzy z trzonkiem kąt 90°, kirety Gracey 70°,
• w kirecie Columbia oba kąty są ostre, a w kirecie Gracey tylko kąt wypukły,
• kireta Gracey zagięta jest przez powierzchnię i przez krawędź,
• kireta Gracey jest cieńsza od kirety Columbia.
  
  

Kirety Columbia oprócz tego, że należą do podstawowych instrumentów skalingu poddziąsłowego, stanowią narzędzia wykończeniowe po sierpach w skalingu naddziąsłowym. Kirety Gracey służą natomiast przede wszystkim do skalingu poddziąsłowego oraz wygładzania powierzchni korzenia i mają zróżnicowaną postać końcówek.[15,17]

Tabela 2. Przeznaczenie odpowiednich numerów kiret Gracey do poszczególnych zębów i ich powierzchni wg Brunsvolda

Narzędzia ręczne oznaczone są specjalnym kodem kolorystycznym ułatwiającym ich identyfikację oraz przeznaczenie do oczyszczania poszczególnych powierzchni zębowych. Sierpy oznaczono kolorem czerwonym, kirety uniwersalne pomarańczowym, kirety specjalne żółtym. Przeznaczenie odpowiednich numerów kiret Gracey do poszczególnych zębów i ich powierzchni wg Brunsvolda pokazuje tabela 2.[15,17]

Należy pamiętać, aby podczas pracy tymi instrumentami przestrzegać podstawowych zasad. Użycie zbyt dużej siły nacisku (powyżej 0,5 N) lub przyjęcie nieprawidłowego kąta ustawienia instrumentu może doprowadzić do powstania poważnych uszkodzeń oczyszczanych powierzchni.

Najbardziej jednak rozpowszechnioną metodą usuwania kamienia są techniki wykorzystujące ultradźwięki w zakresie drgania 15-50 tys. Hz. Umożliwiają one wykonanie dokładnego skalingu nad- i poddziąsłowego.

W stomatologii stosowane są dwa typy aparatów ultradźwiękowych: magnetostrykcyjne i piezoelektryczne. Pierwszy z nich zamienia energię elektromagnetyczną w mechaniczną. Końcówka pracująca tego urządzenia wykonuje ruchy elipsoidalne, którym towarzyszy wydzielenie dużych ilości ciepła. W przypadku braku zastosowania zewnętrznego chłodzenia, może przyczynić się to do jatrogennego zapalenia miazgi.[18] Podczas skalingu temperatura zębiny wzrasta do 4°C (277 K) z chłodzeniem i aż do 35°C (308 K) bez chłodzenia. Dlatego do bezpiecznego użycia skalerów ultradźwiękowych wymagane jest 30 mL/min płynu chłodzącego, który chroni miazgę przed uszkodzeniem.[19]

Tabela 3. Wady i zalety stosowania instrumentów ręcznych i ultradźwiękowych

Aparaty oparte na zjawisku piezoelektrycznym wykorzystują energię mechaniczną powstałą podczas drgań kryształów i nie produkują ciepła. Ich część pracująca wykonuje ruchy linijne.[20] Użycie aparatów ultradźwiękowych daje ogromne korzyści zarówno dla pacjenta, jak i lekarza stomatologa. Tabela 3 przedstawia porównanie wad i zalet stosowania instrumentów ręcznych i ultradźwiękowych.[21]

Należy pamiętać o przeciwwskazaniach do stosowania urządzeń ultradźwiękowych u pacjentów z WZW, HIV (co związane jest z tworzeniem aerozolu w powietrzu, który zawiera liczne bakterie i wirusy), u osób z wszczepionym rozrusznikiem serca, osteoporozą oraz z nowo wyrzniętymi zębami stałymi (niezakończona apeksogeneza).[15,17] Dyskusyjny pozostaje aspekt wykonywania skalingu ultradźwiękowego u kobiet w ciąży. Istnieją opinie, że wytwarzane podczas pracy skalera pole elektromagnetyczne może wpłynąć na niekontrolowane skurcze macicy i doprowadzić do poronienia lub porodu przedwczesnego. Jednak same ultradźwięki są stosowane z powodzeniem u kobiet ciężarnych choćby do diagnostyki prenatalnej.[22]

W przypadku pacjentów z rozrusznikiem serca, system piezoelektryczny wykazuje wyższość nad magnetostrykcyjnym – nie wytwarza pola magnetycznego, a zatem może być stosowany po uzyskaniu zgody producenta kardiostymulatora. Alternatywą dla aparatów ultra-dźwiękowych są skalery napędzane powietrzem. Pracują one na częstotliwości dźwiękowej (6000 Hz), a napęd powietrza tworzy mechaniczne oscylacje i mniejszą ilość ciepła. Ich wydajność jest większa niż aparatów ultradźwiękowych.[17]

Podczas pracy ultradźwiękami powinniśmy przestrzegać odpowiednich zasad technicznych. Kąt przyłożenia końcówki do powierzchni zęba powinien wynosić od 0 do 15 stopni, co ogranicza powstawanie kraterów na powierzchni szkliwa. Nacisk boczny nie może przekraczać 0,5 N, a moc powinna być ustalona na wartości średnie.[23]

Skalery ultradźwiękowe powodują znaczny wzrost szorstkości powierzchni zębów i wypełnień, co sprzyja retencji płytki nazębnej. Dlatego zawsze należy po przeprowadzonym skalingu przeprowadzić proces polerowania i redukcji ostrych brzegów wypełnień. Służą do tego: kątnica Profin oraz zestaw cienkich pilniczków. Pilniki mają grubość 0,2-0,3 mm, występują w różnych kształtach i jednostronnie pokryte są nasypem diamentowym (funkcja ścierna) lub wolframowym (funkcja wygładzająca). Pilniki na kątnicy Profin wykonują ruchy posuwisto-zwrotne.[17] Dla uzyskania ostatecznego efektu gładkiej powierzchni stosuje się pasty polerskie z oznaczoną liczbą RDA (8-40). W celu zmniejszenia nadwrażliwości pozabiegowej można stosować żele lub lakiery na bazie fluoru.[24]