2. Dieta – szczególnie bogata w kwasy zawarte w sokach owocowych, napojach gazowanych itp. sprzyja powstawaniu erozji zębowych i jest uznawana za istotny czynnik ryzyka.

3. Zażywanie leków o kwaśnym pH (kwas askorbinowy, kwas acetylosalicylowy, żelazo) – szczególnie duży potencjał erozyjny mają te leki, które wymagają ssania, żucia lub przetrzymywania w jamie ustnej.

4. Sposób przyjmowania płynów i pokarmów – on także przyczynia się do wystąpienia zmian, np. przetrzymywanie ich w jamie ustnej, przesączanie między zębami (stąd częste erozje u degustatorów win). Powoduje to wydłużanie czasu obniżenia pH i sprzyja demineralizacji szkliwa.

5. Nawyk szczotkowania zębów bezpośrednio po spożyciu kwaśnych posiłków lub po wymiotach – ma wpływ na powstawanie erozji, bo nadtrawione przez kwasy twarde tkanki zęba mogą zostać w ten sposób mechanicznie uszkodzone.[4,6]

6. Choroby, które przebiegają z wymiotami – anoreksja, bulimia, choroba refluksowa przełyku, inne choroby przewodu pokarmowego (choroba wrzodowa, zapalenie błony śluzowej żołądka).

7. Erozja dotyczy częściej osób uprawiających pływanie, ze względu na obecność w wodzie w basenach kwasu solnego powstałego po rozpuszczeniu chloru.

Profilaktyka i leczenie

Przed rozpoczęciem leczenia i wdrożeniem działań profilaktycznych konieczna jest dokładna analiza stylu życia pacjenta, jego zawodu, warunków pracy, nawyków żywieniowych i przyzwyczajeń. Trzeba ocenić choroby obecne i przebyte, zażywane leki, zwłaszcza te związane z funkcjonowaniem przewodu pokarmowego i wydzielaniem śliny, np. antydepresanty. Należy sprawdzić też technikę, czas i częstość szczotkowania zębów oraz wytłumaczyć przyczyny i sposób powstawania erozji, a także przekonać pacjenta do zdrowego trybu życia.[5]

Dieta

Dla prawidłowej kontroli zachowań dietetycznych trzeba poprosić pacjenta o zapisywanie wszystkich przyjmowanych posiłków i napojów przez cały tydzień i wspólne przeanalizowanie diety.

Trzeba zalecić wyeliminowanie lub znaczne ograniczenie ilości wypijanych płynów związanych przyczynowo z występowaniem erozji, czyli napojów gazowanych typu cola i energetyzujących. Należy zwrócić szczególną uwagę na narastający problem erozji u dzieci i młodzieży.

Na podstawie własnych obserwacji i danych z piśmiennictwa można stwierdzić, że w diecie współczesnych dzieci znajduje się ogromna ilość napojów gazowanych, izotonicznych i, co gorsza, także energetycznych. Moda na prowadzenie zdrowego stylu życia i aktywne spędzanie wolnego czasu powoduje, że duża część społeczeństwa intensywnie uprawia sport. Popularne stało się picie napojów izotonicznych, które reklamuje się jako najlepszy sposób nawodnienia organizmu po treningu. Mają one jednak niskie pH, co przy częstym i regularnym spożywaniu sprawia, że znacznie przyczyniają się do powstawania erozji zębowych. Dodatkowo obciążającym czynnikiem u sportowców jest fakt, że podczas wysiłku fizycznego zmniejsza się wydzielanie śliny i wpływ tych napojów na zęby jest wówczas większy.[6] Również dzieci, które amatorsko uprawiają sport (a to jest obecnie bardzo powszechne), spożywają napoje tego typu. Wśród młodych sportowców erozje występują częściej niż u ich rówieśników, co wiąże się z tym, że wypijają oni naprawdę dużo wyżej wymienionych płynów, a można byłoby zamienić je na czystą wodę.

W modelu zdrowego odżywiania zaleca się zwiększenie ilości spożywanych warzyw i owoców, a także soków owocowych. Trzeba jednak pamiętać, że zarówno owoce, jak i soki owocowe, zwłaszcza świeżo wyciskane, mają niskie pH i dość szybko rozpuszczają szkliwo. Nie znaczy to, że trzeba je wyeliminować z diety – warto jedynie wprowadzić pewne dodatkowe zachowania zmniejszające negatywny wpływ kwasów. Z drugiej strony, mimo mody na zdrowy styl życia, zwiększyła się konsumpcja napojów gazowanych (typu soft drinks) i w niektórych środowiskach (także wśród młodzieży) są one elementem codziennej diety. Badanie przeprowadzone przez Kima i wsp.[9] wykazało, że mikrotwardość szkliwa narażonego na kilkuminutowe działanie pepsi-coli (pH = 2,4) znacząco się zmniejszała. Po 24 godzinach wzrastała i po 48 godzinach utrzymywała się na stałym poziomie, ale nie osiągała wartości mikrotwardości sprzed doświadczenia. Podobnie wygląda sprawa z napojami energetycznymi, które w ogóle nie powinny być spożywane przez dzieci. Według powszechnego poglądu wzmagają one koncentrację, pobudzają i pomagają zregenerować organizm i młode osoby chętnie po nie sięgają. Częste ich spożywanie może doprowadzić do uzależnienia i innych problemów zdrowotnych, w tym właśnie erozji zębowych.

Tabela 1. Lista czynników ryzyka wystąpienia zmian erozyjnych opracowana przez Jarvinena[7]

Wszystkie wymienione napoje łączy to, że mają kwaśny odczyn i są istotnym czynnikiem ryzyka w powstawaniu erozji. Ząb stały pacjenta w wieku rozwojowym, którego szkliwo ze względu na swoją niedojrzałość jest jeszcze porowate, jest bardziej podatny na niszczenie przez kwasy z napojów.[4] Edukowanie społeczeństwa w tym zakresie, zwłaszcza dzieci i młodzieży, jest niezbędne. Trzeba przekazać im konkretne zalecenia, które wyeliminują lub ograniczą ryzyko wystąpienia zmian erozyjnych:

• Zmniejszenie ilości spożywanych napojów i pokarmów o wysokim potencjale erozyjnym lub ich eliminacja. Czynniki ryzyka zamieszczono w tabeli 1.
• Picie kwaskowatych napojów przez słomkę, bo wtedy napój przechodzi bezpośrednio do gardła.
• Wzrost spożycia wody. Warto byłoby sprzedawać je w atrakcyjnych dla dzieci opakowaniach i bardziej reklamować, aby zachęcić dzieci do jej picia oraz odpowiednio motywować rodziców do jej podawania.
• Zakończenie posiłku produktem neutralnym, np. mlekiem lub serem.[4,5,8]

Higiena

• Rewizja poglądu o szczotkowaniu zębów zaraz po posiłku – w przypadku spożywania kwaśnych pokarmów lub napojów nie zaleca się szczotkowania zębów przez 30-60 minut po posiłku. Można przepłukać jamę ustną mlekiem, wodą lub roztworem sody oczyszczonej (łyżeczka sody na pół szklanki wody).
• Należy używać szczoteczek miękkich lub o średniej twardości.
• Pacjent powinien szczotkować zęby, stosując technikę wymiatania.
• U osób ze zmianami erozyjnymi nie należy używać past o dużych właściwościach ściernych.
• Pomiędzy posiłkami można rozważyć żucie gum bezcukrowych, aby stymulować wydzielanie śliny, co spowolni demineralizację. Żucie gumy może jednak zwiększyć wydzielanie soków żołądkowych, dlatego nie jest polecane osobom z refluksem.[6,8]

Terapia

W zależności od stopnia zniszczenia tkanek zęba leczenie obejmuje: