lek. dent. Jakub Chmiel

dr n. med. Tomasz Olek

Zwiększona liczba zębów – hiperdoncja występuje wówczas, kiedy stwierdza się obecność powyżej 32 zębów stałych lub 20 zębów mlecznych. Mogą to być zęby dodatkowe o prawidłowej budowie anatomicznej lub nadliczbowe o nieprawidłowej budowie^1,2. Istnieją różne teorie tłumaczące występowanie zwiększonej liczby zębów, jednak za najbardziej prawdopodobną uważa się nadczynność listewki zębowej^1,3. Postać mnoga zębów nadliczbowych może być też związana z niektórymi chorobami i wadami rozwojowymi, takimi jak:

• dysplazja obojczykowo-czaszkowa
• zespół Gardnera
• rozszczep wargi i podniebienia.

Badania naukowe wykazały, że etiologia nadliczbowości zębów może mieć podłoże genetyczne, dlatego konieczne wydaje się zwrócenie uwagi na wywiad rodzinny⁴. Według Kawashimy występowanie zębów nadliczbowych u dzieci, których rodzice mieli stwierdzoną hiperdoncję, jest prawie 6-krotnie wyższe niż u tych, których rodzice nie mieli zębów nadliczbowych⁵.

Zwiększona liczba zębów stałych występuje u 2-3,1% populacji⁶, 9-krotnie częściej jest obserwowana w szczęce oraz 2 razy częściej dotyczy płci męskiej⁷. W praktyce klinicznej często spotykaną postacią hiperdoncji jest ząb pośrodkowy – mesiodens. Jest on zlokalizowany blisko linii pośrodkowej ciała^7,8. Może mieć kształt soplowaty lub guzkowaty, w rzadkich przypadkach przypomina ząb trzonowy. Najczęściej wyrzyna się od strony podniebienia między zębami siecznymi, przyczyniając się do ich stłoczenia lub rotacji. Dziedziczenie tej wady jako cechy autosomalnej dominującej wskazuje na jej podłoże genetyczne¹.

Diagnostyka i postępowanie

Nieprawidłowości dotyczące zwiększonej liczby zębów są wykrywane w trakcie rutynowego badania stomatologicznego oraz po wykonaniu badania radiologicznego, najczęściej zdjęcia pantomograficznego. Należy wspomnieć, że zęby nadliczbowe mogą być zatrzymane lub prawidłowo wyrznięte, co ma wpływ na dalszą diagnostykę i postępowanie lecznicze. Obecność nadliczbowych zębów możemy podejrzewać w sytuacji⁹:

• braku wyrzynania lub opóźnionego wyrzynania zębów stałych
• nieprawidłowego ułożenia zębów stałych
• obecności przetrwałych zębów mlecznych
• szerokiej diastemy.

W celu oceny położenia i stopnia rozwoju zęba nadliczbowego wskazane jest wykonanie zdjęć rentgenowskich w różnych projekcjach. Zastosowanie tomografii komputerowej wiązki stożkowej (CBCT – cone-beam computed tomography), zwanej także stomatologiczną tomografią wolumetryczną (DVT – digital volumetric tomography), umożliwia przestrzenne określenie położenia zębów nadliczbowych oraz pozwala na ustalenie odpowiedniego planu leczenia.

W diagnostyce radiologicznej zwracamy również uwagę na wielkość korzenia, widoczność szpary ozębnej, obecność resorpcji zewnętrznej zębów sąsiednich, wyrzynanie się do jamy ustnej lub do jamy nosowej¹⁰. Pacjenci, u których stwierdzono występowanie zębów nadliczbowych, często wymagają interdyscyplinarnego leczenia, dlatego wydaje się konieczna konsultacja takiego przypadku z ortodontą oraz chirurgiem stomatologicznym. Pozostawione zęby nadliczbowe mogą być przyczyną patologii takich jak^11,12:

• brak wyrzynania lub opóźnione wyrzynanie zębów stałych
• stłoczenia zębów
• wady zgryzu
• resorpcje korzeni sąsiednich zębów lub nieprawidłowy rozwój korzeni
• torbiele.

Niektórzy autorzy uważają, że ekstrakcja zębów nadliczbowych jest postępowaniem z wyboru, inni natomiast zalecają obserwację^13-15. Postępowanie zachowawcze jest sugerowane w przypadku niewyrzniętych zębów nadliczbowych niepowodujących patologii, których niekorzystne położenie może spowodować powikłania podczas zabiegu chirurgicznego, takie jak obumarcie zęba sąsiedniego lub uszkodzenie jego korzenia¹⁴. Według Shaha należy obserwować takie zęby poprzez przeprowadzenie badania radiologicznego raz w roku¹⁵. Autorzy niniejszej publikacji zalecają wykonanie zdjęć kontrolnych z wykorzystaniem tego samego aparatu rentgenowskiego i takich samych parametrów ekspozycji, najlepiej przez jednego technika lub lekarza. W przypadku obserwacji szczególnie przydatna może się okazać tomografia wolumetryczna. Oprogramowanie komputerowe pozwala nałożyć na siebie badania wykonane w odstępie czasu, co pomaga w ocenie ewentualnej zmiany sytuacji klinicznej.

Wśród czynników mających wpływ na podjęcie decyzji o pozostawieniu zębów nadliczbowych wyróżniamy prawidłowe wyrznięcie i ustawienie pozostałych zębów oraz brak konieczności leczenia ortodontycznego. Niektórzy autorzy twierdzą, że pozostawione zęby nadliczbowe ulegają resorpcji i ich wcześniejsza ekstrakcja jest niepotrzebna⁶. Gdy zęby nadliczbowe przyczynią się do jednej z wymienionych wcześniej patologii lub gdy mają niekorzystny wpływ na planowane leczenie ortodontyczne, najczęściej należy podjąć decyzję o ich ekstrakcji^14,15. W niektórych przypadkach trzeba zdecydować o opóźnieniu ich usunięcia³. Taka sytuacja występuje, gdy zęby nadliczbowe są na wczesnym etapie rozwoju, a ich ekstrakcja zwiększa ryzyko nawrotu patologii lub gdy znajdują się one blisko korzeni zębów stałych, których rozwój nie jest zakończony. Postępowaniem z wyboru w przypadku wyrzniętych zębów nadliczbowych jest ich usunięcie, z wyjątkiem sytuacji, gdy³:

• brakuje zębów sąsiednich
• przedwcześnie usunięto ząb mleczny i ząb stały jeszcze się nie wyrznął
• ząb nadliczbowy służy jako zakotwienie w czasie leczenia ortodontycznego.

Przypadek 1

Pacjent D.P., lat 12, bez chorób ogólnych, został skierowany przez specjalistę ortodontę w celu konsultacji i ewentualnej ekstrakcji nadliczbowego zęba zlokalizowanego w okolicy zębów 11/12, którego obecność stwierdził na podstawie wykonanego obrazowania pantomograficznego. Plan leczenia ortodontycznego zakładał usunięcie stłoczeń w łuku górnym i dolnym, a ewentualna obecność nadliczbowego zęba mogłaby negatywnie wpłynąć na zaplanowaną terapię. W badaniu zewnątrzustnym nie stwierdzono patologii, w badaniu wewnątrzustnym zauważono stłoczenia w łuku górnym i dolnym.

Rycina 1. Przypadek 1. Nadliczbowy ząb w szczęce w okolicy korzeni 12, 11 położony wobec nich podniebiennie, uwidoczniony w badaniu tomografii komputerowej wiązki stożkowej (CBCT)

Rycina 2. Przypadek 1. Ząb nadliczbowy widoczny w badaniu CBCT