lek. dent., mgr zdrowia publicznego Ewa Reczek

Ząb podwójny stanowi strukturę o obrazie przypominającym dwa połączone ze sobą zęby¹. Dokładna przyczyna powstawania zębów dwoistych nie jest znana. Wśród czynników przyczyniających się do ich występowania wymienia się urazy, niedobory witamin, zaburzenia metaboliczne, czynniki genetyczne oraz zespoły chorobowe takie jak: achondroplazja, zespół Gorlina-Goltza czy Silvera-Russela². Ponadto uważa się, że istnieje tendencja do rodzinnego występowania tego zaburzenia³.

Zęby dwoiste zdecydowanie częściej są obecne w uzębieniu mlecznym niż stałym. Częstość ich występowania oscyluje wokół wartości 0,15-2,5% dla zębów mlecznych oraz 0,1-0,2% dla zębów stałych^2,4. Mnogie przypadki zębów podwójnych są niezwykle rzadkim zaburzeniem obserwowanym w 0,02% niezależnie od rodzaju uzębienia³.

Opisywana anomalia nie wykazuje predylekcji co do płci, natomiast lokalizuje się głównie w odcinku przednim zarówno szczęki, jak i żuchwy¹.

Diagnostyka różnicowa

Wśród zębów dwoistych wyróżnia się zęby bliźniacze, zlane oraz zrośnięte. Te pierwsze powstają na skutek podziału zawiązka pojedynczego zęba, w wyniku czego ma on jeden korzeń, kanał i komorę, natomiast powierzchnia szerokiej korony jest przedzielona centralną pionową bruzdą.

Zęby zlane przedstawiają zdecydowanie bardziej zróżnicowany obraz anatomiczny. Mogą bowiem powstać poprzez połączenie co najmniej dwóch zawiązków zębów w obrębie samego szkliwa lub szkliwa i zębiny czy też szkliwa, zębiny i miazgi. Co za tym idzie, mogą w nich występować różne kombinacje wspólnych lub odrębnych komór i kanałów korzeniowych.

Zęby zrośnięte są połączone korzeniami tylko w obrębie cementu. Niektóre źródła podają, że omawiane zaburzenie rzadko występuje u dzieci, a najczęściej dotyczy drugiego i trzeciego trzonowca górnego u osób starszych^1,2,5.

Powyższe anomalie należy różnicować z makrodoncją, czyli zębem o zwiększonym wymiarze, ale mającym prawidłową budowę korony, korzenia i struktur wewnętrznych. Cechą różnicującą z zębem dwoistym jest gładka powierzchnia korony bez pionowej bruzdy³.

W określaniu rodzaju zęba podwójnego i jego różnicowaniu z innymi zaburzeniami nieocenioną metodą diagnostyczną są zdjęcia radiologiczne. Już na podstawie samego dwuwymiarowego obrazu radiologicznego niejednokrotnie można określić, z jaką anomalią mamy do czynienia. W bardziej skomplikowanych przypadkach pomocna jest diagnostyka na podstawie trójwymiarowego obrazowania, na co pozwala tomografia wiązki stożkowej (CBCT – cone-beam computed tomography). Dzięki niej możliwe jest stwierdzenie liczby kanałów oraz dokładne określenie miejsca połączenia zębów, co z kolei jest przydatne do właściwego planowania leczenia^1,6.

Sposoby leczenia

Każdy przypadek omawianej anomalii występujący u danego pacjenta powinno się traktować indywidualnie. Zęby dwoiste zwykle stwarzają problemy estetyczne oraz powodują niedobór miejsca w jamie ustnej dla pozostałych zębów. Dlatego docelowo dąży się do tego, aby pozbyć się części lub całego zęba podwójnego, ale bez pogorszenia estetyki zgryzu. W tym celu można wdrożyć postępowanie zachowawcze, endodontyczne, chirurgiczne, protetyczne lub ortodontyczne^7-9.

Jest wiele czynników, od których zależy dalsze postępowanie z zębami dwoistymi:

• budowa anatomiczna zębów
• struktury, którymi połączone są zęby
• rodzaj uzębienia (mleczne czy stałe)
• czy zaburzenie obejmuje zęby prawidłowe, czy nadliczbowe
• typ zęba (siekacz, trzonowiec)
• względy estetyczne
• zaangażowanie pacjenta w leczenie
• możliwości ekonomiczne pacjenta
• higiena jamy ustnej
• wiek pacjenta^10,11.

Wśród tych czynników największe znaczenie ma budowa anatomiczna oraz to, które części zębów są wspólne. Jeśli mają wspólną komorę i kanał, to nie ma możliwości ich rozdzielenia. Wtedy pozostaje ich ekstrakcja lub korekta kształtu koron. Jeśli natomiast mają odrębną komorę i kanały, można je rozdzielić wiertłem diamentowym na turbinie oraz przeprowadzić leczenie endodontyczne. Niektóre źródła podają, że miazgę z powodzeniem można wyłuszczyć przed rozdzieleniem zębów¹².

Należy mieć na uwadze, że inne leczenie wdroży się w sytuacji połączonych zębów siecznych, a inne przy zębach trzonowych. Siekacze mają prostszą budowę anatomiczną niż trzonowce, dlatego w ich przypadku łatwiej jest przeprowadzić podział połączonych zębów. Z kolei przy złączonych trzonowcach istnieje możliwość przeprowadzenia hemisekcji. Niemniej, ze względu na umiejscowienie trzonowców w części łuku, która nie jest wyeksponowana, jeśli ze względów zdrowotnych nie ma potrzeby ich ekstrakcji czy rozdzielenia, można nie wdrażać żadnego postępowania¹.

Zęby dwoiste w uzębieniu mlecznym pozostawia się bez interwencji. Należy jedynie mieć na uwadze to, że ich obecność w jamie ustnej implikuje zwiększone ryzyko wystąpienia takiej anomalii także w uzębieniu stałym. Ponadto obecność bruzd na powierzchni koron takich zębów zwiększa możliwość wystąpienia ubytków próchnicowych, dlatego należy pouczyć opiekunów dziecka o konieczności dokładnej higieny zębów u młodego pacjenta. Warto ponadto wykonywać częste zabiegi profilaktyki fluorkowej.

Jeśli występuje zmniejszenie liczby zębów w jamie ustnej, należy dążyć do rozdzielenia i utrzymania obu zębów. Natomiast przy połączeniu zęba prawidłowego z nadliczbowym można starać się rozdzielić i usunąć jeden z nich, ponieważ po takiej ekstrakcji liczba zębów w jamie ustnej będzie prawidłowa¹³.

Wygląd zębów dwoistych ma duże znaczenie przy podejmowaniu decyzji co do dalszego postępowania. Jeśli ich estetyka jest zadowalająca dla pacjenta i nie ma innych zaburzeń, można pozostawić ząb podwójny bez interwencji. W przeciwnym razie istnieje możliwość podjęcia próby zmiany kształtu koron metodami zachowawczymi lub protetycznymi. W grę wchodzą tu: korekcyjne szlifowanie koron, wypełnienie bruzd estetycznym materiałem lub wykonanie korony protetycznej¹⁴.