lek. dent., lic. tech. dent. Marta Szulc

W 1972 r. Ellsworth Kelly w „Journal of Prosthetic Dentistry” opisał po raz pierwszy zmiany strukturalne tkanek podłoża protetycznego oraz towarzyszące im objawy kliniczne u pacjentów z bezzębną szczęką i uzębieniem resztkowym w przednim odcinku żuchwy. Występowanie zmian anatomicznych w jamie ustnej w przypadku braków C2 wg Eichnera opisuje się w piśmiennictwie jako zespół kombinowany (CS − combination syndrome) lub zespół przedniego przeciążenia (AHS − anterior hyperfunction syndrome)¹.

Objawy

Do zmian tkanek podłoża protetycznego obecnych w zespole Kelly’ego należą:

• znaczna utrata struktur kostnych w przednim odcinku wyrostka zębodołowego szczęki, z brakiem podparcia dla ruchomych tkanek miękkich
• znaczny (zazwyczaj włóknisty) przerost guzów wyrostka zębodołowego szczęki
• przerost brodawkowaty błony śluzowej podniebienia twardego w centralnej części przyjmujący postać czerwonych, kalafiorowatych rozrostów błony śluzowej
• ekstruzja zębów przednich żuchwy
• zaawansowany zanik struktur kostnych części zębodołowej żuchwy w odcinkach bocznych ograniczający zakres podłoża dla podparcia protez ruchomych¹.

Zanik wyrostka zębodołowego szczęki

Utrata podłoża kostnego wyrostka zębodołowego w przednim odcinku bezzębnej szczęki jest spowodowana destabilizacją protezy całkowitej górnej w przypadku obecności w przeciwstawnym łuku zębowym rozległych braków skrzydłowych uzupełnionych za pomocą osiadającej protezy częściowej dolnej.

W przebiegu resorpcji kości w obrębie wyrostków zębodołowych u pacjentów z podobnym statusem zębowym obserwuje się znaczne indywidualne różnice, zatem wystąpienie CS jest osobniczo zmienne. Carlsson i Koper porównywali stopień resorpcji kości wyrostka wśród osób z uzębieniem częściowym w odcinku przednim z pojedynczymi zębami trzonowymi z grupą pacjentów z zachowanymi zębami tylko w przednim odcinku w żuchwie. Obserwacje badaczy wskazują na istotne zmniejszenie stopnia resorpcji kości wyrostka zębodołowego w przypadku obecności pojedynczych zębów trzonowych w żuchwie w porównaniu z grupą pacjentów z rozległymi brakami skrzydłowymi^2,3.

Zachowane uzębienie resztkowe w przednim odcinku żuchwy zapewnia lepszy komfort rozdrabniania pokarmów i sprzyja wykorzystywaniu w procesie żucia głównie odcinka przedniego żuchwy. Wytwarzane są wówczas nadmierne siły zgryzowe powodujące przyspieszoną atrofię podłoża kostnego przedniej części wyrostka zębodołowego szczęki. Podłoże protetyczne przy znacznym zaniku podłoża kostnego złożone jest wyłącznie z tkanek miękkich, obserwuje się brak podparcia ruchomych tkanek miękkich, tzw. balotujący wyrostek, oraz przerosty włókniste, tzw. grzebień koguci¹.

Przerost guzów wyrostka zębodołowego szczęki

Jest to wynik przerostu kości wyrostka zębodołowego lub włóknistego rozrostu błony śluzowej, który może przebiegać w kierunku pionowym, poziomym lub jednocześnie w obu kierunkach. Jest skutkiem długotrwałego urazu wywołanego bezpośrednio przemieszczaniem się niestabilnej płyty protezy górnej z nieprawidłowymi kontaktami okluzyjnymi. Osiadanie protezy w odcinku przednim powoduje jej odrywanie się od podłoża w tylnym obszarze pola protetycznego. Pojawia się działanie siły ssącej o zmiennym charakterze podczas balansowania protezy górnej na podłożu, wytworzone zostaje podciśnienie w okolicy guzów szczęki, co sprzyja ich przerostom włóknistym i kostnym.

Ekspansja guzów szczęki w kierunku pionowym doprowadza do ograniczenia przestrzeni między górnym a dolnym wyrostkiem zębodołowym i do niekorzystnej zmiany płaszczyzny okluzyjnej. Nadmierny boczny rozrost guzów szczęki skutkuje znacznym zmniejszeniem przestrzeni dla języka w wyniku ograniczenia powierzchni sklepienia podniebienia, a to sprzyja parafunkcji języka – powoduje wzmożenie ruchów doprzednich. U pacjentów z omawianą patologią można również zaobserwować kolizję przerośniętego guza szczęki z ruchami wyrostka dziobiastego żuchwy i brak przestrzeni dla ewentualnych uzupełnień protetycznych^1,2.

Przerost brodawkowaty błony śluzowej podniebienia twardego

Pacjenci użytkujący całkowite górne protezy akrylowe są predysponowani do występowania zapalenia protetycznego błony śluzowej podniebienia (stomatitis papillomatosus), często powikłanego infekcją grzybiczą. U pacjentów użytkujących protezy płytowe nieprawidłowo przylegające do podłoża dochodzi do traumatyzacji błony śluzowej i do reakcji zapalnych pod wpływem bodźców mechanicznych. Działająca przy ruchach protezy siła ssąca powoduje przewlekłe podrażnienie błony śluzowej podniebienia niepolerowaną i szorstką stroną balansującej protezy całkowitej, co sprzyja rozrostom tkanek miękkich, które przyjmują postać czerwonych, kalafiorowatych przerostów błony śluzowej. Także obecność odciążeń, np. w postaci komory ssącej, może sprzyjać przerostowi brodawkowatemu^1,4,5.

Ekstruzja zębów przednich żuchwy

Kelly przeprowadził badania radiologiczne profilu pacjentów z pełnoobjawowym CS (w ciągu 3 lat wykazał zmianę profilu tych osób) − stopień ekstruzji zębów w żuchwie wahał się między 1,0 a 1,5 mm. Ekstruzja zębów siecznych dolnych − grupowy objaw Godona − pojawia się, gdy występują przedwczesne kontakty zębów bocznych lub przeszkody zgryzowe powodujące ruch doprzedni. Skutkiem tego jest nadmierny nacisk na przednie zęby szczęki i resorpcja kości wyrostka w tym miejscu. Jednocześnie dochodzi do ekstruzji zębów przednich w dolnym łuku zębowym².

Korekta uzębienia w żuchwie, które przekracza płaszczyznę zgryzową, jest konieczna, aby uzyskać optymalne warunki zwarciowe podczas wykonywania uzupełnień protetycznych. Skrócenie zębów lub zabezpieczenie zblokowanymi koronami protetycznymi poprawia estetykę twarzy i stwarza możliwość wykonania protez z korzystniejszym rozkładem sił działających na bezzębny atroficzny wyrostek w odcinkach bocznych^2,4.

Znaczny zanik struktur kostnych części zębodołowej żuchwy w odcinkach bocznych

Do resorpcji kości wyrostka w bocznych odcinkach żuchwy dochodzi na skutek przeciążenia spowodowanego użytkowaniem protez osiadających o zbyt małym rozprzestrzenieniu na podłożu protetycznym w okolicy braków skrzydłowych lub z powodu zbyt małego obciążenia tkanek podłoża protetycznego będącego konsekwencją nieużywania uzupełnień protetycznych wypełniających braki zębowe. Utrata stabilizacji protez na podłożu i pojawiająca się w konsekwencji resorpcja w obrębie wyrostków zębodołowych oraz nadmierny zanik podłoża protetycznego w odcinkach bocznych żuchwy są często wynikiem nieprawidłowej okluzji, a także spowodowane brakiem regularnych wizyt kontrolnych, podczas których przeprowadzane są przegląd i korekta kontaktów zwarciowych².