Zdolność do pełnienia funkcji społecznych

Stan jamy ustnej może znacząco wpływać na aspekty społeczne oceniane wg skali jakości życia związanej z jej zdrowiem (OHRQoL − oral helath-related quality of life) lub na podstawie wskaźnika ogólnej oceny zdrowia jamy ustnej (GOHAI – general oral health assessment index).

W przeglądach badań skupiających się na zaburzeniach funkcji poznawczych analizowano wpływ zdrowia jamy ustnej na osoby starsze z demencją22. Częstość występowania chorób tkanek twardych jamy ustnej (próchnicy, zapalenia przyzębia oraz bólu twarzoczaszki) i tkanek miękkich (krwawień dziąseł, kieszonek przyzębnych, zapalenia jamy ustnej, zmian na błonach śluzowych, zmniejszonego wydzielania śliny) jest istotnie większa u osób starszych z demencją niż u osób bez demencji22. Dodatnią korelację między chorobami jamy ustnej a depresją wśród osób >65 r.ż. można wytłumaczyć m.in. faktem, że braki w uzębieniu utrudniają uśmiechanie się oraz pokazywanie zębów bez zażenowania22, mając na uwadze, że ból i trudności z mówieniem prowadzą również do zawstydzenia i utraty poczucia własnej wartości, co przyczynia się do samotności i izolacji społecznej24.

Jakość życia

Lepszy stan zdrowia jamy ustnej, oceniany na podstawie większej liczby zębów, użytkowania protez typu overdenture osadzanych na implantach oraz skrócenia łuków zębowych, był w badaniach dodatnio powiązany z lepszą jakością życia mierzoną w skali OHRQoL. Natomiast kserostomia i ból ustno-twarzowy miały korelację negatywą25. Ponadto stwierdzono, że żucie ma istotny wpływ na mowę, zapamiętywanie i estetykę, które są znaczącymi czynnikami poprawy jakości życia25. Za główne kwestie pozytywnie związane z jakością życia uznano w szczególności liczbę zębów i funkcję żucia.

Wnioski

Zły stan zdrowia jamy ustnej nie tylko bezpośrednio wpływa na samopoczucie fizyczne, ale także przyczynia się do obciążeń psychicznych i upośledzenia funkcji poznawczych wśród osób starszych, co ostatecznie wpływa na jakość ich życia. Pomimo ogromnego oddziaływania zdrowia jamy ustnej na ogólny stan zdrowia, ta kwestia pozostaje w cieniu innych problemów zdrowotnych ludzi na całym świecie. Jest to szczególnie niepokojące, biorąc pod uwagę przewlekły charakter chorób jamy ustnej, które w nieproporcjonalnie dużym stopniu dotyczą populacji ludzi starszych. Aby stawić czoła wyzwaniom związanym z poprawą stanu zdrowia jamy ustnej u osób ze specjalnymi potrzebami zdrowotnymi, niezbędne jest opracowanie właściwych strategii i wytycznych. Wczesne korzystanie z usług stomatologicznych, ocena ryzyka, regularne kontrole i kompleksowy program profilaktyki zdrowia jamy ustnej mają kluczowe znaczenie dla utrzymania dobrego stanu zdrowia w tym obszarze. Zachęcanie do regularnej higieny i pielęgnacji jamy ustnej oraz użytkowania protez może znacznie poprawić jakość życia osób starszych. Konieczne są dalsze badania, aby przełożyć ustalenia teoretyczne na skuteczną praktykę kliniczną.

Proponowane zalecenia dotyczące profilaktyki jamy ustnej i zdrowia u osób starszych

  • Opracowanie i wdrożenie skal do oceny uzębienia. Tworzenie powszechnie akceptowanych skal pomiarowych umożliwiających precyzyjną ocenę związku pomiędzy zdrowiem jamy ustnej a zdrowiem ogólnym.
  • Promowanie higieny jamy ustnej i opieki dentystycznej:
    • podkreślenie znaczenia regularnej higieny jamy ustnej dla utrzymania jej zdrowia, w tym uznanie profesjonalnej higieny jamy ustnej za skuteczny środek zmniejszający ryzyko wystąpienia drobnoustrojów chorobotwórczych i zachłystowego zapalenia płuc
    • zachęcanie do interwencji w zakresie zdrowia jamy ustnej, zwłaszcza u osób starszych o ograniczonej sprawności ruchowej, w celu poprawienia ich jakości życia i zmniejszenia kosztów hospitalizacji.
  • Budowanie samoświadomości dotyczącej pielęgnacji jamy ustnej:
    • podnoszenie świadomości osób starszych na temat znaczenia higieny jamy ustnej w zapobieganiu infekcjom i powikłaniom zębów; zachęcanie ich do regularnego czyszczenia zębów i gdy jest to konieczne − stosowania protez dentystycznych.

ABSTRACT

Oral health in the elderly – effect on overall health and quality of life

The progressive aging among the global population has created an urgent need for holistic healthcare practices dedicated to the elderly. Holistic health, encompassing physical, mental, and social well-being, is crucial for older individuals who are at increased risk of chronic diseases. Interestingly, poor oral health, which is common among the elderly, has been associated recently with various adverse physical, mental, and social outcomes in older adults. For example, emerging research has shown that oral health is linked to overall well-being and oral diseases may significantly reduce the quality of life for the elderly, whereas better oral health, characterized by factors like a higher number of teeth and improved chewing function, is associated with a better quality of life. However, oral problems can lead to social isolation, financial burden, and reduced quality of life. In addition, pathogenic microorganisms resident in the oral cavity can increase the risk of dental caries and periodontal disease, as well as leading to respiratory diseases and aspiration pneumonia, which is frequently reported in older adults. Consequently, poor oral hygiene is a significant risk factor for respiratory diseases, including pneumonia and chronic obstructive pulmonary disease. Regular oral care interventions, such as tooth brushing and denture cleaning, can reduce the risk of aspiration pneumonia. Furthermore, age-related oral changes, including hyposalivation, exacerbate dental problems among elderly individuals. Interestingly, certain studies found that oral health may be associated with aspects of cognitive functioning, such as the risk of impairments and depression in older adults. Poor oral health increases the risk of dementia and orofacial pain, which can affect cognitive function. This connection between oral health and depression needs to be further clarified as evidence is scarce. In conclusion, poor oral health has profound implications for the physical, mental, and social well-being of the elderly, affecting their overall quality of life. Effective strategies, including policy development, early exposure to dental services, regular check-ups, and comprehensive prevention regimens, are essential to improve oral health in the elderly and enhance their holistic well-being. Further research is needed to translate these findings into clinical practice.

Piśmiennictwo

1. Word Health Organization. Aging and Health 2021. Available online at: https://www.who.int/zh/news-room/fact-sheets/detail/ageing-and-health (accessed 3 March 2022)

2. Niebrój LT. Defining health/illness: societal and/or clinical medicine? Journal of Physiology and Pharmacology 2006;1(57):251

3. Liu F, Song S, Ye X, et al. Oral health-related multiple outcomes of holistic health in elderly individuals: An umbrella review of systematic reviews and meta-analyses. Front Public Health 2022 Oct 27;10:1021104. doi: 10.3389/fpubh.2022.1021104

4. Thomson W. Epidemiology of oral health conditions in older people. Gerodontology 2014 Feb;31:9-16

5. Scannapieco FA, Bush RB, Paju S. Associations between periodontal disease and risk for nosocomial bacterial pneumonia and chronic obstructive pulmonary disease. A systematic review. Annals of periodontology 2003 Dec;8(1):54-69

6. Takahashi Y, Watanabe N, Kamio N, et al. Aspiration of periodontopathic bacteria due to poor oral hygiene potentially contributes to the aggravation of COVID-19. Journal of oral science 2021;63(1):1-3

7. Zenthöfer A, Navratil SD, Rammelsberg P, et al. Oral health and apraxia among institutionalized elderly people − a pilot study. Acta Odontologica Scandinavica 2015 Feb 17;73(2):150-5

8. Saarela RK, Soini H, Hiltunen K, et al. Dentition status, malnutrition and mortality among older service housing residents. The journal of nutrition, health & aging 2014 Jan;18:34-8

9. Klotz AL, Hassel AJ, Schröder J, et al. Oral health-related quality of life and prosthetic status of nursing home residents with or without dementia. Clinical interventions in aging 2017 Apr 11:659-65

10. Brennan LJ, Strauss J. Cognitive impairment in older adults and oral health considerations: treatment and management. Dental Clinics 2014 Oct 1;58(4):815-28

11. Okoro CA, Strine TW, Eke PI, et al. The association between depression and anxiety and use of oral health services and tooth loss. Community dentistry and oral epidemiology 2012 Apr;40(2):134-44

12. Hussein S, Kantawalla RF, Dickie S, et al. Association of oral health and mini nutritional assessment in older adults: a systematic review with meta-analyses. Journal of Prosthodontic Research 2022;66(2):208-20

13. Duangthip D, Chu CH. Challenges in oral hygiene and oral health policy. Frontiers in Oral Health 2020 Oct 7;1:575428

14. van der Maarel-Wierink CD, Vanobbergen JN, Bronkhorst EM, et al. Risk factors for aspiration pneumonia in frail older people: a systematic literature review. Journal of the American Medical Directors Association 2011 Jun 1;12(5):344-54

15. Chan AK, Tamrakar M, Jiang CM, et al. A systematic review on caries status of older adults. International Journal of Environmental Research and Public Health 2021 Oct 12;18(20):10662

16. Pina GD, Mota Carvalho R, Silva BS, et al. Prevalence of hyposalivation in older people: A systematic review and meta‐analysis. Gerodontology 2020 Dec;37(4):317-31

17. van Lancker A, Verhaeghe S, Van Hecke A, et al. The association between malnutrition and oral health status in elderly in long-term care facilities: a systematic review. International journal of nursing studies 2012 Dec 1;49(12):1568-81

18. Khadka S, Khan S, King A, et al. Poor oral hygiene, oral microorganisms and aspiration pneumonia risk in older people in residential aged care: a systematic review. Age and Ageing 2021 Jan;50(1):81-7

19. Azarpazhooh A, Leake JL. Systematic review of the association between respiratory diseases and oral health. Journal of periodontology. 2006 Sep;77(9):1465-82

20. van der Maarel-Wierink CD, Vanobbergen JN, Bronkhorst EM, et al. Risk factors for aspiration pneumonia in frail older people: a systematic literature review. Journal of the American Medical Directors Association 2011 Jun 1;12(5):344-54

21. Nangle MR, Riches J, Grainger SA, et al. Oral health and cognitive function in older adults: a systematic review. Gerontology 2019 Mar 22;65(6):659-72

22. Lauritano D, Moreo G, Vella FD, et al. Oral health status and need for oral care in an aging population: A systematic review. Vol. 16. Int J Environ Res Public Health. 2019 Nov 18;16(22):4558. doi: 10.3390/ijerph16224558

23. Cademartori MG, Gastal MT, Nascimento GG, et al. Is depression associated with oral health outcomes in adults and elders? A systematic review and meta-analysis. Clinical oral investigations 2018 Nov;22:2685-702

24. Raphael C. Oral health and aging. American journal of public health 2017 May;107(S1):S44-5

25. van de Rijt LJ, Stoop CC, Weijenberg RA, et al. The influence of oral health factors on the quality of life in older people: a systematic review. The gerontologist 2020 Jul 15;60(5):e378-94

Do góry