Oczyszczenie rany jest ważnym elementem w terapii, który wpływa na przebieg procesu gojenia. Polega na wykonywaniu w obrębie rany zabiegów związanych z jej oczyszczaniem i zmniejszaniem oraz usuwaniem wysięku i znajdujących się w niej zanieczyszczeń: ciał obcych (np. piasku, drzazg, szkła czy substancji chemicznych), bakterii i innych drobnoustrojów, obumarłych i pozbawionych ukrwienia tkanek, a także ropy. Martwe i mało wartościowe tkanki, niechronione w żaden sposób przed dostępem patogenów, tworzą idealne podłoże do rozwoju drobnoustrojów chorobotwórczych. Oczyszczenie rany niweluje ich szkodliwy wpływ i stwarza korzystne warunki do gojenia.10-13 Ranę z objawami klinicznymi i parametrami stanu zapalnego należy leczyć, ponieważ dopóki będzie zakażona, dopóty proces gojenia będzie się opóźniał i może pozostać niezakończony. Zakażenie występujące w ranie może się rozprzestrzenić, a nawet doprowadzić do sepsy.5

Stosowanie antyseptyków w procesie gojenia rany powinno z jednej strony służyć celom prewencyjnym, czyli powstrzymaniu procesu kontaminacji lub kolonizacji drobnoustrojami, a z drugiej – celom terapeutycznym, jeśli już doszło do klinicznie stwierdzonego zakażenia lub jeżeli skuteczne leczenie tymi środkami może wspomóc działanie antybiotyków stosowanych ogólnie.1,14 Wybór antyseptyku po oczyszczeniu rany zależy od jego skuteczności, zakresu działania oraz tolerancji miejscowej i ogólnoustrojowej. Preparaty te hamują namnażanie drobnoustrojów lub je niszczą, co zapobiega rozwojowi zakażenia. Działanie bakteriobójcze wspomaga i uzupełnia efekt oczyszczania, zwłaszcza w przypadku rany cuchnącej, zakażonej, z dużą ilością martwicy pokrywającej >50% jej powierzchni. Leczenie trwa wówczas ok. 5-7 dni, zwykle do czasu opanowania infekcji.9,15

Dobierając antyseptyk, należy się kierować jego spektrum aktywności oraz niską zdolnością do alergizacji i wywoływania efektów cytotoksycznych. Powinno się bazować na danych z wiarygodnych źródeł i badań, a także mieć na uwadze proces rejestracji oraz koszty, jakie poniesie chory w razie nieprawidłowego dobrania preparatu.

Zgodnie z obowiązującymi wytycznymi2 w leczeniu ran zainfekowanych nie należy stosować antyseptyków, takich jak:

  • mleczan etakrydyny (opóźnienie gojenia ran, mutageniczność potwierdzona in vitro, cytotoksyczność, niewystarczające działanie przeciwdrobnoustrojowe, indukcja oporności)
  • chloramina T (niewystarczające działanie przeciwdrobnoustrojowe, cytotoksyczność)
  • etanol (użycie roztworu >70% jest bolesne)
  • chloroheksydyna (działanie cytotoksyczne, mutagenne i neurotoksyczne)
  • 3% roztwór nadtlenku wodoru (niewystarczające działanie przeciwdrobnoustrojowe, cytotoksyczność)
  • związki rtęciowe (niewystarczające działanie przeciwdrobnoustrojowe, uczulenia, użycie może spowodować wystąpienie efektów ustrojowych).

Nowoczesne opatrunki

Nowoczesne opatrunki stosowane w leczeniu owrzodzeń podudzi zalicza się do tzw. opatrunków aktywnych, czyli współdziałających w procesie gojenia owrzodzenia. Różnią się one istotnie od opatrunków tradycyjnych (gazowych), które wcześniej stanowiły podstawę leczenia miejscowego w terapii trudno gojących się ran (tab. 1).

W wielu badaniach17-21 stwierdzono, że nowoczesne opatrunki, utrzymujące wilgotne środowisko rany, chronią przed dostępem bakterii, płynów i nadmiaru tlenu, a jednocześnie zapewniają prawidłową wymianę gazową i optymalną stałą temperaturę, nie powodując przy tym zwiększenia ryzyka infekcji. Wykazano,20,22 że optymalny poziom wilgotności sprzyja wielu procesom zachodzącym w środowisku rany, co ułatwia podziały, migrację i różnicowanie się komórek, reguluje aktywność enzymatyczną oraz przyspiesza odtwarzanie warstwy ochronnej nabłonka, a także zmniejsza jej bolesność.17,18,23-25

Small 18610

Tabela 1. Wpływ różnych opatrunków tradycyjnych i nowoczesnych na proces gojenia ran16

Nowoczesne opatrunki, choć są zróżnicowane pod względem budowy, składu i właściwości, mają pewne cechy wspólne, potwierdzone wynikami badań:7,26

  • odpowiednio stosowane utrzymują optymalny, sprzyjający gojeniu poziom wilgotności rany
  • optymalizują zaburzony skład wysięku typowy dla ran przewlekłych (równoważą wartość wskaźnika enzymy-inhibitory, zmniejszają stężenie cytokin prozapalnych, zwiększają dostępność czynników wzrostu i składników odżywczych w ranie)
  • opatrunki przeznaczone do zastosowania w fazie zapalenia ułatwiają autolityczne oczyszczanie ran z martwicy i innych niekorzystnych zanieczyszczeń
  • opatrunki przeznaczone do leczenia ran w fazie proliferacji pobudzają syntezę kolagenu, sprzyjają powstawaniu dobrze unaczynionej ziarniny i stymulują naskórkowanie
  • izolują ranę termicznie i chronią przed utratą ciepła (zapewnia to właściwą kolejność faz i uporządkowaną strukturę fizyczną rany)
  • gwarantują optymalną ochronę przed szkodliwym wpływem czynników zewnętrznych i drobnoustrojów chorobotwórczych, a niektóre ograniczają namnażanie się bakterii lub sekwestrują patogeny obecne w ranie
  • mają niski indeks toksyczności, nie zawierają składników uczulających, nie podrażniają rany ani otaczającej jej skóry
  • nie uszkadzają powierzchni owrzodzeń podczas zmiany, ich struktura umożliwia bezurazowe usunięcie i wypłukanie ewentualnych pozostałości opatrunku z dna rany
  • utrzymują optymalny poziom wilgoci, co izoluje zakończenia włókien nerwowych, zmniejsza ich stymulację i ogranicza ból
  • są łatwe w użyciu i pozwalają ograniczyć czas pracy pielęgniarki
  • pozwalają obniżyć całkowite koszty terapii
  • skracają czas leczenia i tym samym zmniejszają zużycie produktów.

Kryteria doboru opatrunku

  • W fazie oczyszczania z żółtej martwicy należy stosować opatrunki chłonne i oczyszczające, mające zdolność sekwestracji składników wysięku i zanieczyszczeń (np. opatrunki hydrowłókniste, piankowe i alginianowo-wapniowe oraz opatrunki złożone o właściwościach chłonnych).
  • W ranach zakażonych wskazane są opatrunki o dodatkowym działaniu przeciwdrobnoustrojowym, mające zdolność sekwestracji wysięku i zawieszonych w nim drobnoustrojów. Można stosować również opatrunki absorbujące wydzielinę (np. opatrunki hydrowłókniste, piankowe, zawierające srebro lub hydrofobowe impregnowane chlorkiem dialkilokarbamoilowym [DACC – dialkyl carbamoyl chloride]) i zapach (np. opatrunki z węglem aktywowanym, inne złożone opatrunki oczyszczające i przeciwdrobnoustrojowe).
  • W fazie ziarninowania stosuje się opatrunki stymulujące proliferację i zapewniające osłonę delikatnej ziarniny. Należy je dobierać adekwatnie do intensywności wysięku (alginianowo-wapniowe, piankowe, hydrokoloidowe, zawierające kolagen, inne opatrunki złożone).
  • W fazie naskórkowania wskazane są opatrunki cienkie o średniej lub małej sile absorpcji, utrzymujące wilgotność i chroniące delikatny naskórek przed uszkodzeniem (np. opatrunki hydrokoloidowe, błony poliuretanowe, hydrożelowe i inne przeznaczone do ran płaskich).
  • W przypadku wysuszenia powierzchni owrzodzeń lub pokrycia jej łożyska „starym” włóknikiem wskazane są opatrunki zatrzymujące lub dostarczające wilgoć (np. opatrunki hydrożelowe, hydrokoloidowe, błony poliuretanowe, inne opatrunki okluzyjne lub wysokouwodnione).7 Do oceny łożyska rany, w tym fazy procesu gojenia, przydatny jest kolorowy system przedstawiony na rycinie 1.


Nowoczesne opatrunki odgrywają istotną rolę w zabezpieczeniu rany przed inwazją drobnoustrojów chorobotwórczych i w leczeniu występującego zakażenia. W ranach z czynnym zakażeniem zaleca się opatrunki o działaniu przeciwdrobnoustrojowym, które mają zdolność sekwestracji wysięku wraz z drobnoustrojami, oraz w pewnym zakresie absorbujące zapach, np. opatrunki hydrowłókniste z jonami srebra, opatrunki piankowe z zawartością jonów srebra, opatrunki w postaci żelu z zawartością oktenidyny, opatrunki zawierające węgiel aktywowany i inne ze środkami przeciwdrobnoustrojowymi, takimi jak dekstranomery jodu czy preparaty miodu.27-30

Opatrunki rekomendowane w ranach z infekcją

W ranach z potwierdzoną klinicznie infekcją należy stosować opatrunki o określonych właściwościach przeciwdrobnoustrojowych i zdolności sekwestracji wysięku wraz z drobnoustrojami, a także absorbujące zapach. Zgodnie z obowiązującymi wytycznymi2 dotyczącymi postępowania z raną objętą infekcją w przebiegu zakażenia wskazane jest stosowanie poniższych grup opatrunków.

Small 19021

Rycina 1. Kolorowy system oceny rany7

Opatrunki hydrowłókniste z jonami srebra

Hydrowłókna są zbudowane z karboksymetylocelulozy sodowej – głównego składnika opatrunków hydrokoloidowych. Płyn wysiękowy jest pochłaniany do wnętrza włókien i tam zatrzymywany. Budowa opatrunku i jego skład znacznie zwiększają możliwość retencji, a wysięk wnika bezpośrednio w strukturę włókna. Opatrunek w kontakcie z wysiękiem zmienia się w przezroczysty żel dokładnie wypełniający łożysko rany, bez pozostawiania pustych przestrzeni. Podczas wypełniania rany głębokiej należy postępować delikatnie, ponieważ po wchłonięciu wysięku opatrunek przybiera jej kształt. Zmiany opatrunku są niebolesne, a dzięki wertykalnemu mechanizmowi pochłaniania wysięku zmniejsza się ryzyko maceracji skóry wokół rany. Hydrowłókna należy stosować bezpośrednio na powierzchnię rany, jednak wymagają one pokrycia opatrunkiem wtórnym. Opatrunków hydrowłóknistych powinno się używać w przypadku ran ze średnim i obfitym wysiękiem.

Do góry