lek. Magdalena Woźniak

prof. dr hab. n. med. Magdalena Czarnecka-Operacz

dr hab. n. med. Dorota Jenerowicz

Definicja, obraz kliniczny i klasyfikacja pokrzywki

Pokrzywka (łac. urticaria) jest jedną z najczęstszych chorób skóry i nierzadko stanowi duże wyzwanie dla lekarzy różnych specjalności. Nazwa choroby pochodzi od łacińskiego słowa „urtica”, które po polsku oznacza pokrzywę – roślinę z parzącymi włoskami powodującą powstawanie charakterystycznych zmian obrzękowych w kontakcie ze skórą.

Zgodnie z aktualnym konsensusem opracowanym przez Europejską Akademię Alergologii i Immunologii Klinicznej (EAACI – European Academy of Allergy and Clinical Immunology), Globalną Europejską Sieć ds. Alergii i Astmy (GA²LEN – Global Allergy and Asthma European Network), Europejskie Forum Dermatologiczne (EDF – European Dermatology Forum) oraz Światową Organizację Alergii (WAO – World Allergy Organization) pokrzywkę definiuje się jako zespół chorobowy z zajęciem skóry i tkanki podskórnej, charakteryzujący się nagłym wystąpieniem swędzących bąbli lub obrzęku naczynioruchowego (Quinckego) albo współistnieniem obydwu tych objawów¹. Obrzęk naczynioruchowy może towarzyszyć pokrzywce nawet w 40% przypadków².

Zazwyczaj rozpoznanie choroby nie budzi wątpliwości ze względu na charakterystyczne objawy kliniczne. Klasycznym wykwitem pierwotnym jest bąbel pokrzywkowy różnej wielkości, któremu towarzyszy silny świąd lub pieczenie skóry. Zmiana o bladym lub różowym zabarwieniu jest wyniosła ponad powierzchnię skóry, szybko się pojawia (w ciągu kilku minut lub godzin) i szybko ustępuje (do 24 godzin) bez pozostawienia śladu. Obrzęk naczynioruchowy w przebiegu pokrzywki to zwykle ograniczony obrzęk mogący obejmować skórę, tkankę podskórną, a także błony śluzowe. Podobnie jak bąbel pokrzywkowy pojawia się nagle, może się jednak dłużej utrzymywać – nawet do 72 godzin. Obrzęk naczynioruchowy najczęściej jest zlokalizowany w obrębie twarzy (wargi i powieki) lub w okolicy narządów płciowych, ale może mieć też lokalizację obwodową (kończyny górne i dolne). Szczególnie niebezpiecznym i zagrażającym życiu stanem jest obrzęk naczynioruchowy obejmujący błonę śluzową dróg oddechowych (obrzęk krtani lub głośni). W odróżnieniu od bąbli pokrzywkowych, obrzękowi naczynioruchowemu częściej towarzyszą ból i rozpieranie niż świąd skóry.

Klasycznie – w zależności od czasu trwania objawów – pokrzywkę dzieli się na:

• ostrą – kiedy objawy trwają do 6 tygodni
• przewlekłą – kiedy wysiewy bąbli pokrzywkowych występują w czasie przekraczającym 6 tygodni (ryc. 1)^1-3.

Pokrzywka ostra może wystąpić w każdym wieku, choć częściej dotyka dzieci i młodych dorosłych. Szacuje się, że ok. 25% populacji przynajmniej raz w życiu doświadczy epizodu ostrej pokrzywki². Do czynników najczęściej indukujących pojawienie się objawów ostrej pokrzywki zalicza się: pokarmy (głównie u dzieci), leki (częściej u osób dorosłych), infekcje, jady owadów błonkoskrzydłych (osowatych i pszczołowatych)⁴. Przebieg choroby może być łagodny i samoograniczający, ale należy pamiętać, że każda pokrzywka może również zapoczątkować groźną reakcję anafilaktyczną.

Pokrzywka przewlekła występuje rzadziej, dotyka ok. 1% populacji^1-3, zwykle kobiety w 3-4 dekadzie życia⁴. W zależności od czynników etiologicznych, zgodnie z aktualnymi wytycznymi EAACI/GA²LEN/EDF/WAO, pokrzywkę przewlekłą dzieli się na:

• spontaniczną
• indukowaną^1,2.

O pokrzywce spontanicznej mówimy wtedy, kiedy niemożliwe jest określenie czynnika sprawczego. Określenie „idiopatyczna”, podobnie jak w poprzednich wytycznych z 2013 r.⁵, zawarto w pojęciu pokrzywki przewlekłej spontanicznej. Do tej grupy zalicza się również pokrzywki o znanej przyczynie, powstające na podłożu autoimmunologicznym lub infekcyjnym (ryc. 1).

Rycina 1. Aktualna klasyfikacja pokrzywki na podstawie wytycznych EAACI/GA²LEN/EDF/WAO¹

W grupie pokrzywek indukowanych można wyodrębnić wiele różnych odmian (ryc. 1)^1-3. W zależności od mechanizmów patogenetycznych i czynników wywołujących wyróżnia się:

• pokrzywki wywołane przez bodźce mechaniczne (dermografizm objawowy – urticaria factitia, pokrzywka z ucisku, pokrzywka/obrzęk naczynioruchowy wywołany wibracją)
• pokrzywki wywołane przez bodźce termiczne (pokrzywka z zimna, pokrzywka cieplna)
• pokrzywkę wodną pojawiającą się po kontakcie z wodą niezależnie od jej temperatury, pokrzywkę świetlną (słoneczną) wywołaną ekspozycją na światło słoneczne, pokrzywkę cholinergiczną, w której wysiewy bąbli pokrzywkowych pojawiają się po spoceniu się skóry, oraz pokrzywkę kontaktową.

Należy podkreślić, że u jednego pacjenta jednocześnie lub w pewnych odstępach czasu mogą występować różne podtypy pokrzywki³ – dotyczy to zwłaszcza pokrzywek wywołanych przez bodźce fizykalne, np. dermografizm objawowy najczęściej współistnieje z pokrzywką cholinergiczną.