lek. Olivia Jakubowicz-Zalewska

dr n. med. Julia Nowowiejska

prof. dr hab. n. med. Iwona Flisiak

Rogowacenie mieszkowe (KP – keratosis pilaris) jest zaburzeniem spowodowanym nieprawidłowym rogowaceniem nabłonka mieszków włosowych i częstą przypadłością stwierdzaną w codziennej praktyce klinicznej. Nadal brakuje jednak ujednoliconych wytycznych dotyczących postępowania terapeutycznego w tym zakresie. Co więcej, dostępne dane medyczne odnoszą się do ogółu populacji, nie uwzględniając specyfiki zaleceń przeznaczonych dla pacjentów pediatrycznych.

KP stanowi łagodne zaburzenie dotykające 50-80% dzieci i młodzieży oraz ok. 40% dorosłych¹. Jest ono dziedziczone w sposób autosomalny dominujący². Mniej więcej połowa pacjentów z KP ma dodatni wywiad rodzinny. Chorobę częściej stwierdza się u płci żeńskiej¹. Występuje głównie w pierwszej dekadzie życia^3,4, może zaostrzać się w okresie dojrzewania płciowego¹, w starszym wieku wykazuje tendencję do remisji^3,5. Obserwuje się również sezonowość przebiegu choroby, z tendencją do zaostrzeń w zimie¹.

Patogeneza

Patogeneza KP nie jest do końca wyjaśniona. Kluczowym zjawiskiem obserwowanym w przypadku tego schorzenia są czopy rogowe w ujściach mieszków włosowych. Istnieją różne teorie na temat ich powstawania. Według jednej z hipotez przyczyną jest nieprawidłowa keratynizacja nabłonka mieszków włosowych⁶. Kolejna hipoteza zakłada, że KP jest pierwotnym zaburzeniem łodygi włosów lub lejka mieszka włosowego, nie zaś keratynocytów, a skręcone włosy powodują pęknięcie mieszków włosowych i wtórnie zaburzenia keratynizacji⁶. Według trzeciej hipotezy wymienione wyżej zaburzenia są spowodowane brakiem gruczołów łojowych⁶. W miejscu występowania zmian skórnych typowych dla KP obserwuje się wzmożoną przepuszczalność bariery naskórkowej w warstwie rogowej w obrębie mieszków włosowych oraz zwiększoną podstawową przeznaskórkową utratę wody, przy prawidłowym pH powierzchni skóry⁶.

Obraz kliniczny

KP charakteryzuje się obecnością dyskretnych czopów rogowych zatykających ujścia mieszków włosowych^1,2, co klinicznie manifestuje się powstawaniem niewielkich, milimetrowych grudek okołomieszkowych, a zmiany mogą przypominać gęsią skórkę, w badaniu palpacyjnym dając efekt tarki (ryc. 1)^5,7. Wykwitom towarzyszy czasem rumień o różnej intensywności^3,5, który może nasilać się pod wpływem wysokich temperatur lub emocji⁵. Najczęstszą lokalizacją u dzieci są powierzchnie wyprostne proksymalnych części kończyn, a zwłaszcza górna i boczna powierzchnia ramion³. Ponadto zmiany mogą pojawiać się w obrębie kończyn dolnych, pośladków, tułowia oraz (częściej u małych dzieci) na policzkach⁸. Zmianom może towarzyszyć świąd, jednak przebieg choroby z reguły jest asymptomatyczny⁵.

Rycina 1. Rogowacenie mieszkowe w obrębie ramienia

Poza wariantem klasycznym istnieje kilka innych odmian rogowacenia mieszkowego (ryc. 2), w tym:

• rogowacenie mieszkowe zanikowe (KPA – keratosis pilaris atrophicans), w którym wyodrębnia się kolejne postaci
  • rogowacenie mieszkowe zanikowe twarzy (KPAF – keratosis pilaris atrophicans faciei)
  • robakowaty zanik skóry (AV – atrophoderma vermiculatum)
  • kolczyste rogowacenie mieszkowe wyłysiające (KFSD – keratosis follicularis spinulosa decalvans)
• rogowacenie mieszkowe czerwone (KPR – keratosis pilaris rubra)
• erytromelanoza mieszkowa twarzy i szyi (EFFC – erythromelanosis follicularis faciei et colli)⁶.

Rycina 2. Typy rogowacenia mieszkowego

Zaburzenia zaliczane do grupy KPA charakteryzują nieprawidłowości rogowacenia okołomieszkowego, które wtórnie prowadzą do stopniowej atrofii mieszków włosowych i następczego łysienia. W klasyfikacji wymienionych schorzeń brakuje jednak zgodności – niektórzy autorzy uważają je za obraz tego samego zaburzenia na różnych etapach rozwoju, o zróżnicowanej lokalizacji.

KPAF rozpoczyna się w pierwszych miesiącach życia i ma tendencję do remisji po okresie dojrzewania płciowego, aczkolwiek opisano możliwość progresji w postaci postępującej utraty brwi⁹. Klasycznie dermatoza ta zajmuje boczne części brwi, z możliwością progresji polegającej na zajęciu czoła i policzków⁶.

AV rozpoczyna się w postaci grudek okołomieszkowych w okolicy policzków, w późniejszym etapie powodując siatkowate zaniki w tej lokalizacji, opisywane jako kształt plastra miodu. Z reguły dotyczy owłosionej skóry głowy oraz brwi, może zajmować uszy, górną wargę, szyję i kończyny⁶.

KFSD wykazuje tendencję do rozwoju u noworodków. Charakteryzuje się obecnością hiperkeratotycznych, rumieniowych grudek zlokalizowanych w okolicy brwi, powiek, szyi, kończyn, a także okolic pachwinowych i pachowych, z towarzyszącym łysieniem bliznowaciejącym. Do innych zmian skórnych w przebiegu KFSD można zaliczyć rogowiec dłoni i stóp oraz hiperkeratozę kolan. Do manifestacji pozaskórnych należą: zapalenie spojówek, światłowstręt i hipoplazja szkliwa⁶.