W niektórych źródłach naukowych wymienia się następujące rodzaje odcisków:

• twardy (clavus durus)
• miękki (clavus mollis)
• kapilarny (clavus capilaris)
• nerwowo-naczyniowy (clavus neurovascularis)
• nerwowo-włóknisty (clavus neurofibrosus)
• brodawkowy (clavus papillaris)
• odciski mnogie (clavi miliares).

Ich opis przedstawiono w tabeli 1¹⁷.

Tabela 1. Rodzaje odcisków¹⁷

Każdy z wymienionych rodzajów odcisków zawiera charakterystyczny zwarty czop rogowy, wnikający w głębsze warstwy naskórka. Najczęstszym rodzajem tego typu zmian jest odcisk twardy, najrzadszym brodawkowy. Odciski miękkie zawdzięczają swoją strukturę lokalizacji, w której panuje zwiększona wilgotność, co wpływa na ich podatność na występowanie stanu zapalnego. Ta tendencja zaznacza się jeszcze silniej w przypadku odcisków kapilarnych, nerwowo-naczyniowych i nerwowo-włóknistych. Należą one do najbardziej bolesnych, są również trudniejsze do usunięcia. Odciski nerwowo-włókniste ze wszystkich wymienionych mają największą powierzchnię i sięgają do głębszych warstw skóry właściwej. Do najmniej typowych i cechujących się brakiem bolesności należą odciski mnogie¹⁷.

Modzele w przeciwieństwie do odcisków nie mają rogowego rdzenia. Zajmują większą powierzchnię, ale mniejszą głębokość. Ich średnica może wynosić nawet kilka centymetrów. Strukturalnie stanowią miękką lub twardą masę rogową o żółtej lub żółtokremowej barwie i okrągłym, owalnym lub podłużnym kształcie. Są wyraźnie odgraniczone od zdrowego naskórka, najczęściej mają gładką powierzchnię (zwłaszcza w przypadku skóry nadpotliwej stóp), niekiedy mogą być twarde, nieelastyczne i częściowo łuszczące się (skóra sucha stóp). Do najczęstszych lokalizacji modzeli zalicza się: obszary pod głowami kości śródstopia, części podeszwowe i boczne paluchów dużych, a także opuszki małych palców stóp. Często modzele są ściśle powiązane z występowaniem płaskostopia poprzecznego – wtedy mogą zajmować nawet całe przodostopie lub podeszwy stóp¹⁷.

Podstawową przypadłością, która dotyka pacjentów ze zmianami hiperkeratotycznymi, są dolegliwości bólowe i związane z nimi trudności w poruszaniu. Wraz ze wzrostem liczby zmian, ich średnicy bądź głębokości dochodzi do nasilenia objawów bólowych. Charakterystyczne jest zgłaszanie miejscowego bólu lub kłucia podczas dłuższego stania czy chodzenia^11,13-16. Objawami typowymi dla modzeli są uczucie piekącego bólu po długotrwałym chodzeniu oraz zwiększenie tego odczucia w czasie noszenia butów na podwyższonym obcasie i/lub cienkiej podeszwie¹⁷. Bolesność zmian może być związana z dalszym wzrostem miejscowym hiperkeratoz, zmianami w biomechanice chodu lub ustawieniem stopy/stóp w obuwiu, nasileniem miejscowego stanu zapalnego, zwiększeniem miejscowego odwodnienia naskórka, miejscem występowania zmiany (np. przestrzenie międzypalcowe), zwiększeniem miejscowego nacisku lub tarcia, stosowaniem nieodpowiedniego obuwia^{8-11,13,15,16}.

Warto pamiętać, że w diagnostyce różnicowej odcisków i modzeli powinno się uwzględnić również inne zmiany o podobnym wyglądzie. Odciski należy różnicować z: brodawkami wirusowymi, rogowcem punktowym stóp, amelanotycznym czerniakiem podeszwowym, nowotworami łagodnymi stóp, np. tłuszczakiem, rakiem brodawkującym podeszwy stopy. Specyficzna lokalizacja zmian przypominających odciski (np. powierzchnie międzypalcowe lub stawowe palców stóp) może sugerować istnienie innych zaburzeń czy chorób. W takich przypadkach zmiany te różnicuje się z występowaniem hiperurykemii, łuszczycy, reumatoidalnego zapalenia stawów, a także grzybicy międzypalcowej czy miejscowych stanów zapalnych bądź urazów mechanicznych. Jednocześnie nie jest wykluczone, że wymienione schorzenia mogą przyczyniać się do powstawania zmian odciskowych w podobnych lokalizacjach.

Diagnostyka różnicowa modzeli powinna obejmować: stany alergiczne skóry, zespół Stevensa-Johnsona, wyprysk modzelowaty oraz zmiany nowotworowe łagodne i złośliwe^13,15,16.

Nadmierne rogowacenie miejscowe

Wśród zmian związanych z nadmiernym przerostem naskórka znajduje się również nadmierne rogowacenie miejscowe, zazwyczaj zlokalizowane w części piętowej i/lub po bocznej stronie stóp. Jest ono bezpośrednio związane z przeciążeniami danej części stopy. Może być spowodowane występowaniem płaskostopia lub stopy wydrążonej, koślawości w szkielecie kostnym stopy/stóp i/lub kończyn dolnych, stanami pourazowymi, nadmierną masą ciała, stosowaniem nieodpowiedniego obuwia, patologiami chodu lub silnymi zmianami w napięciu mięśniowym stóp, a także uprawianiem sportów nadmiernie obciążających kończyny dolne^10,16,18. Bolesność w przypadku tych zmian bywa związana z występowaniem miejscowych pęknięć naskórkowych, które mogą zainicjować stan zapalny i/lub powstanie ran¹⁸. Przykład nadmiernego rogowacenia prezentuje rycina 3.

Rycina 3. Nadmierne rogowacenie miejscowe z pęknięciami naskórkowymi, zlokalizowane w części piętowej, związane z występowaniem płaskostopia oraz nadwagi

Rogowiec dłoni i stóp

Oprócz typowych hiperkeratoz warto wspomnieć o patologiach, w których dochodzi do nadmiernego przyrostu rogowego. Należy do nich rogowiec dłoni i stóp, definiowany jako niejednorodna grupa rzadkich schorzeń objawiających się pogrubieniem warstwy rogowej naskórka dłoni i/lub podeszew stóp. W ich przebiegu stwierdza się zaburzenia metabolizmu naskórka i procesu keratynizacji. Klinicznie wyróżnia się rogowiec rozlany (ryc. 4) i rogowiec punktowy (ryc. 5). W pierwszym przypadku cały naskórek dłoni i/lub podeszew stóp jest pogrubiony, twardy, woskowożółty. Mogą również występować bruzdy, pęknięcia i bolesne rozpadliny. W drugiej odmianie zmiany są rozsiane i okrągłe, tworząc tzw. hiperkeratotyczne ogniska. Różnicowanie obejmuje przede wszystkim brodawki wirusowe i odciski mnogie. W obu odmianach klinicznych rogowca objawy mogą pojawić się na dowolnym etapie życia. Występowanie zmian niekiedy wiąże się również z nadmiernym rogowaceniem na kolanach i łokciach, może mu towarzyszyć zwiększone rogowacenie uogólnione¹⁶.

Rycina 4. Rogowiec rozlany

Rycina 5. Rogowiec punktowy