Rycina 14. Modzel. Zmiana zlokalizowana na przodostopiu. Stopa prawa

Rycina 15. Stan po przeprowadzonym zabiegu podologicznym usunięcia modzela zlokalizowanego między I a IV głową kości śródstopia. Stan przed zabiegiem przedstawia rycina 14

Profilaktyka zmian

Profilaktyka ma kluczowe znaczenie dla stanu zdrowia pacjenta. Leczenie modzeli i odcisków może być uciążliwe, jeżeli nie uda się usunąć ich pierwotnej przyczyny (co wiąże się ze zwiększoną częstością nawrotów). Jednym ze sposobów ograniczania nawrotowości jest zastosowanie taśm do kinesiotapingu (zwanego także plastrowaniem), sprawdzające się zwłaszcza w przypadku zmian zlokalizowanych na palcach stóp^11,14. Zasada działania tej metody polega na ograniczeniu nacisku i zmniejszeniu tarcia w miejscu dotkniętym hiperkeratozą. Na tej samej zasadzie powinny opierać się także inne metody profilaktyki po wykonanych zabiegach podologicznych, zapobiegające powstawaniu i nawrotom zmian hiperkeratotycznych^10,11,14. Do metod profilaktycznych stosowanych po zabiegach usuwania miejscowych hiperkeratoz można dodać odciążenia miejscowe. W tym wypadku konieczny jest dobór materiału o odpowiedniej strukturze, ograniczającego czasowo ucisk na miejsce lub część stopy poddane zabiegowi. Wykorzystuje się w tym celu mniejsze lub większe fragmenty materiałów specjalistycznych, a nawet pełne wkładki indywidualne. Sugeruje się, że dłuższe stosowanie odciążeń może mieć korzystny wpływ na leczenie miejscowe zmian. Należy podkreślić, że działania profilaktyczne obejmują również edukację pacjentów i zwiększenie świadomości dotyczącej przyczyn powstania hiperkeratoz na stopie^17,19.

Zalecenia pozabiegowe

Zalecenia pozabiegowe mogą dotyczyć zmiany noszonego na co dzień obuwia, zaprzestania wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych we własnym zakresie, w warunkach domowych, stosowania profilaktyki zmian hiperkeratotycznych, a także konieczności odbycia wizyty kontrolnej i/lub skonsultowania się z innymi specjalistami, takimi jak fizjoterapeuta, ortopeda, dermatolog. W niektórych przypadkach zalecenia mogą wiązać się z dobraniem odpowiednich środków pielęgnacyjnych do stosowania w domu przez pacjenta. Biorąc pod uwagę mechanizm tworzenia się zmian hiperkeratotycznych, czynnikiem istotnie wpływającym na ich strukturę jest poziom nawilżenia naskórka. Osoby mające problemy z nadmierną suchością skóry stóp powinny stosować preparaty zwiększające nawilżenie miejscowe i działające ochronnie na naskórek. Samodyscyplina i chęć współpracy ze strony pacjenta mają kluczowe znaczenie w minimalizowaniu nawrotów hiperkeratoz^17-19.

Wpływ zabiegów podologicznych na stan zdrowia

Hiperkeratozy mogą występować u pacjentów w różnym wieku^17,19. W niektórych przypadkach ich pojawienie się bywa sygnałem alarmowym ze strony organizmu. Przykładem takiej sytuacji jest wystąpienie zmian hiperkeratotycznych w wieku dziecięcym. Na tym etapie rozwoju kończyny dolnej powinny one podlegać szczegółowej diagnostyce, ponieważ mogą wynikać z bardzo zróżnicowanych czynników, a zarazem młody organizm cechuje większa podatność na korekcję^4-6. Kolejnymi pacjentami, u których konieczne jest zastosowanie szczegółowej diagnostyki podologicznej, są osoby znajdujące się w grupach ryzyka. W tym kontekście istotne znaczenie mają takie jednostki chorobowe, jak cukrzyca, schorzenia układu krążenia (np. przewlekła niewydolność żylna, zmiany miażdżycowe), a także liczne choroby o podłożu autoagresji (reumatoidalne zapalenie stawów, łuszczycowe zapalenie stawów). Poddanie pacjentów z tych grup diagnostyce podologicznej i wnikliwej obserwacji zmian może być czynnikiem przedłużającym życie. Ponadto w edukacji tych chorych powinno się zwracać uwagę na konieczność zgłaszania dolegliwości ze strony stóp i kończyn dolnych^14,19,20.

Niejednokrotnie hiperkeratozy występują u pacjentów chorujących przewlekle, a nieodłącznym elementem tego typu schorzeń jest występowanie powikłań. Mogą one w mniejszym lub większym stopniu zagrażać zdrowiu i życiu. Jednym z najważniejszych powikłań dotyczących kończyn dolnych jest występowanie zespołu stopy cukrzycowej. Szacuje się, że na cukrzycę choruje na świecie ok. 422 mln osób, z czego w Polsce – ok. 2 mln, a narażonych na ryzyko rozwoju powikłań jest co najmniej 20-30% z nich. Zespół stopy cukrzycowej może mieć trzy postaci: neuropatyczną, naczyniową lub mieszaną. W zaawansowanych przypadkach nierzadko kończy się amputacją częściową stopy i/lub kończyny dolnej. Do działań profilaktycznych zalicza się: regularną kontrolę stóp, systematyczną i odpowiednią pielęgnację stóp, noszenie wygodnego obuwia oraz edukację chorych. Decydujące znaczenie w przeciwdziałaniu powikłaniom cukrzycy i ich leczeniu mają regularne zabiegi podologiczne^20,21.

Istotną grupą narażoną na powstanie hiperkeratoz są również pacjenci powypadkowi. Najczęściej ma to związek z urazem kończyny dolnej – złamaniem lub skręceniem. Wymaga to czasowego unieruchomienia pacjenta, co skutkuje powstaniem przeciążeń jednostronnych podczas prób realizowania niezbędnych czynności związanych z koniecznością poruszania się. Zmiany hiperkeratotyczne u tych chorych z reguły nie mają trwałego charakteru i nie wymagają zwiększonej diagnostyki, a jedynie pełnej rehabilitacji pacjenta. W przywróceniu naturalnego balansu organizmu i wyrównaniu nacisku na stopy podczas chodu pomagają zabiegi podologiczne^22,23.

U pacjentów dotkniętych hiperkeratozami, którzy chorują przewlekle, bolesność związana z pojawieniem się zmiany nierzadko staje się czynnikiem silnie wpływającym na spadek motoryki. Stanowi to jedną z przyczyn drastycznego pogorszenia stanu zdrowia u osób cierpiących na otyłość czy nadwagę, które często wiążą się z takimi poważnymi schorzeniami, jak cukrzyca lub choroby sercowo-naczyniowe. Brak sprawności fizycznej prowadzi do daleko idących powikłań, którym nie zawsze udaje się zapobiec. Zabiegi podologiczne wspomagają motorykę pacjentów poprzez eliminację dolegliwości bólowych i zwiększenie komfortu chodzenia. W perspektywie ma to pozytywny wpływ na zdrowie ogólne osób cierpiących na choroby przewlekłe^19,23,24.

Właściwa opieka podologiczna pozwala nie tylko na eliminację zmian hiperkeratotycznych, zapobieganie ich nawrotom oraz poprawę ogólnego stanu zdrowia. Może przyczyniać się także do zahamowania, a niekiedy nawet odwrócenia zmian, które zaszły w organizmie (np. powstrzymanie dalszego postępowania koślawości wywoływanych przez czynniki zewnętrzne lub wyrównanie nadmiernych obciążeń miejscowych). W takich przypadkach najczęściej łączy się korzystny wpływ różnych oddziaływań, np. zabiegów podologicznych i fizjoterapeutycznych^20-23.

Podsumowanie

Stopy to część narządu ruchu o skomplikowanej budowie kostnej i mięśniowej. Odpowiadają za bezpośredni kontakt z podłożem, umożliwiając poruszanie się i utrzymując ciężar całego ciała. W obrębie stóp może wystąpić wiele patologii na poziomie zarówno kostnym, jak i stawowym czy mięśniowym. Bywa, że są one odpowiedzią na zmiany występujące w wyższych partiach szkieletu. Niekiedy są następstwem działania czynników zewnętrznych. Wszelkie zmiany wewnętrzne w strukturze stóp są uwidocznione w ich strukturze zewnętrznej, a więc w powłoce skórnej.

Hiperkeratozy to grupa zmian najczęściej zlokalizowanych na podeszwach stóp. Są definiowane jako grupa zmian naskórkowych związanych z nadmiernym rogowaceniem, spowodowanym zbyt dużym obciążeniem mechanicznym w określonych obszarach. Uznaje się je za naturalną odpowiedź skóry mającą na celu obronę tkanek podskórnych przed czynnikami mechanicznymi takimi jak tarcie lub nadmierny ucisk. Wśród hiperkeratoz wyróżnia się przede wszystkim odciski i modzele.

Podstawową przypadłością, na którą narzekają pacjenci dotknięci zmianami hiperkeratotycznymi, są dolegliwości bólowe oraz związane z nimi trudności w poruszaniu się. Wraz ze wzrostem liczby zmian, ich średnicy lub głębokości dochodzi do nasilenia objawów bólowych. Istotne jest, że tego typu problemy występują u pacjentów w różnym wieku i z różnym stanem zdrowia. Szczególnej uwagi wymagają osoby z grup ryzyka i w wieku podeszłym. Zabiegi podologiczne pozwalają na zniesienie dyskomfortu w zakresie poruszania się, ograniczenie odczuć bólowych, zapobieganie powikłaniom, poprawę samopoczucia i ogólnego funkcjonowania organizmu, wspomagają także leczenie chorób przewlekłych i cywilizacyjnych.

Działania specjalisty z dziedziny podologii nie ograniczają się jedynie do zabiegów. Obejmują również diagnostykę, profilaktykę i zalecenia pozabiegowe. Badania diagnostyczne pozwalają wykryć przyczynę powstania zmian, ułatwiają ich eliminację lub określenie zagrożeń związanych z utrzymywaniem się i rozwojem. Profilaktyka przekłada się na zmniejszenie ryzyka nawrotu i zwiększa szanse na pełne ustąpienie hiperkeratoz, dodatkowo zabezpiecza pacjenta przed powikłaniami. Zalecenia pozabiegowe przyczyniają się do złagodzenia charakteru zmian, umożliwiają wczesne rozpoznawanie ewentualnych czynników ryzyka ich powstawania, dają dodatkowe szanse na pełne wyleczenie i/lub ograniczenie powikłań oraz pomagają w poprawie ogólnego stanu zdrowia.