Świąd w PN ma wyjątkowo nasilony i uporczywy charakter. U większości pacjentów występuje codziennie, często całodobowo, z wyraźnym nasileniem w godzinach wieczornych i nocnych³. W badaniach wykazano, że średnia intensywność świądu oceniana w NRS przekracza 7/10, co klasyfikuje objaw jako ciężki¹³.

Świąd nie tylko poprzedza rozwój zmian skórnych, ale sam w sobie stanowi ich główną przyczynę poprzez prowokowanie odruchu drapania. Jego przewlekłość, oporność na leczenie i wpływ na rytm snu wiążą się ze znacznym obniżeniem jakości życia oraz ryzykiem rozwoju zaburzeń afektywnych i zaburzeń snu^3,5.

Rozpoznanie i diagnostyka różnicowa

Kryteria kliniczne

Rozpoznanie PN opiera się przede wszystkim na obrazie klinicznym oraz charakterystycznym wywiadzie. Do podstawowych kryteriów należą:

• obecność przewlekłego świądu trwającego ≥6 tygodni
• utrwalone zachowania w formie drapania
• obecność zmian skórnych typowych dla świerzbiączki (pruriginous lesions) – przede wszystkim guzków, rzadziej grudek, blaszek, zmian pępkowatych lub linijnych^1,7.

Zmiany skórne lokalizują się zwykle symetrycznie, z tendencją do zajmowania kończyn i karku. W obrębie skóry mogą współistnieć wykwity w różnych fazach: aktywne, zadrapane, pokryte strupami oraz wygojone, przebarwione lub zbliznowaciałe⁷.

Warto podkreślić, że przewlekły świąd może być manifestacją wielu jednostek chorobowych – zarówno dermatologicznych, jak i ogólnoustrojowych. PN nierzadko bywa wtórnym fenotypem długotrwałego świądu. Ustalenie jego przyczyny (np. AZS, cukrzycy, neuropatii, cholestazy lub niewydolności nerek) ma kluczowe znaczenie terapeutyczne. Przykładowo: pacjenci z PN w przebiegu AZS częściej dobrze reagują na leczenie biologiczne (np. dupilumab), natomiast chorzy z neuropatycznym podłożem świądu (np. w cukrzycy) lepiej odpowiadają na terapię pregabaliną lub amitryptyliną^6,11.

Skale oceny (IGA, PAS, NRS)

Do oceny nasilenia i aktywności choroby stosuje się trzy kluczowe narzędzia:

• Investigator’s Global Assessment (IGA-CPG) – ocenia globalną aktywność choroby na podstawie liczby i cech morfologicznych zmian skórnych. Skala zawiera cztery stopnie (0-3), uwzględniając obecność nadżerek i cech zmian związanych z drapaniem⁵.
• Prurigo Activity and Severity Score (PAS) – pozwala na dokładną analizę liczby, lokalizacji i charakteru zmian świerzbiączkowych, z rozróżnieniem na wykwity aktywne i wygojone^9,10.
• Numerical Rating Scale (NRS) – 11-punktowa skala nasilenia świądu ocenianego subiektywnie przez pacjenta. Jest narzędziem czułym i szeroko stosowanym zarówno w praktyce klinicznej, jak i w badaniach naukowych¹³.

Zastosowanie skal umożliwia nie tylko obiektywizację obrazu klinicznego, lecz także monitorowanie skuteczności terapii i wpływu choroby na jakość życia.

Rola biopsji i badań dodatkowych

Biopsja skóry nie jest konieczna w przypadkach typowych, ale może być pomocna w diagnostyce różnicowej i wykluczeniu jednostek o podobnym obrazie klinicznym. W badaniu histopatologicznym obserwuje się hiperkeratozę, akantozę, włóknienie oraz nacieki zapalne z obecnością eozynofili, limfocytów i komórek tucznych^7,12.

W przypadkach niejednoznacznych lub przy podejrzeniu uogólnionej przyczyny świądu zaleca się wykonanie badań laboratoryjnych (ocena morfologii, glikemii, stężenia tyreotropiny, parametrów nerkowych i wątrobowych, stężenia immunoglobuliny E) oraz diagnostyki obrazowej, zwłaszcza w kierunku chorób narządowych i nowotworów hematologicznych^6,11.

W różnicowaniu należy uwzględnić: liszaj płaski, neurodermit, świerzb norweski, perforujące choroby skóry, toczeń rumieniowaty krążkowy, reakcje polekowe oraz skórne manifestacje chłoniaków i zespołów paranowotworowych.

Strategie terapeutyczne

Podejście stopniowe i personalizacja leczenia

Leczenie PN powinno być zindywidualizowane i oparte na ocenie fenotypu klinicznego, nasilenia świądu, obecności chorób współistniejących oraz identyfikacji potencjalnej przyczyny przewlekłego świądu. Leczenie przebiega etapowo – od postępowania miejscowego, poprzez leczenie systemowe, aż po terapie celowane u pacjentów z ciężkimi i opornymi postaciami choroby^{1,6,11,12,14-19}.

W postępowaniu miejscowym zaleca się (tab. 1):