dr n. med. Adam Czyżyk

prof. dr hab. n. med. Rafał Kurzawa

Hiperprolaktynemia to stan, w którym stwierdza się zwiększone stężenie prolaktyny we krwi. Jeśli towarzyszy mu brak jajeczkowania, prowadzi do niepłodności.

Wprowadzenie

Powszechnie przyjmuje się, że stężenie prolaktyny (PRL) u kobiet nie powinno przekraczać 25 ng/ml, lecz niektórzy autorzy proponują inny punkt odcięcia, tj. ≤30 ng/ml u kobiet w wieku rozrodczym.^1,2 Część badaczy kwestionuje jednak przedstawione wartości referencyjne i uważa, że hiperprolaktynemię powinno się rozpatrywać jedynie w kontekście objawów klinicznych. Hiperprolaktynemia współwystępująca z brakiem jajeczkowania jest przyczyną niepłodności, co znajduje swoje odzwierciedlenie w klasyfikacji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO – World Health Organization).³

Epidemiologia

Tabela 1. Przyczyny niepłodności u kobiet⁶

Hiperprolaktynemia występuje dość często – stwierdza się ją w 0,4% ogólnej populacji. Ten odsetek zwiększa się do 5% u pacjentów ośrodków planowania rodziny i nawet do 17% w przypadku osób z niepłodnością. U kobiet z zaburzeniami rozrodu hiperprolaktynemię ma około 15% pacjentek z anowulacją oraz 43% ze współistniejącymi mlekotokiem i anowulacją.^4,5 Mimo że wspomniane badania wskazują na dużą częstość jej występowania w niepłodności, hiperprolaktynemia per se jest stosunkowo rzadką przyczyną niepłodności. Szacuje się, że odpowiada za 5-7% przypadków niepłodności u kobiet (tab. 1).⁶ W jednym z badań przeprowadzonych wśród kobiet z niepłodnością i hiperprolaktynemią u 30% z nich w badaniu z wykorzystaniem rezonansu magnetycznego (MR) stwierdzono zmiany organiczne w mózgu.⁷ Częstość występowania guzów wydzielających PRL szacuje się na 50-70/100 000 osób.⁸ Hiperprolaktynemia około 3 razy częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn.⁴

Etiologia

Przyczyny hiperprolaktynemii można podzielić na fizjologiczne i patologiczne. Ich identyfikacja ma więc kluczowe znaczenie dla ustalenia właściwego postępowania. Potencjalne przyczyny hiperprolaktynemii podsumowano w tabeli 2.

Przyczyny fizjologiczne

Ciąża i laktacja

Stężenia prolaktyny w ciąży zwiększają się wraz z jej trwaniem. Średnio wynoszą około 200 ng/ml. W I trymestrze stężenie PRL w surowicy zwykle nie przekracza 150 ng/ml, w II trymestrze – 300 ng/ml, a w III trymestrze może sięgać 600 ng/ml.¹⁰ Po porodzie stężenie PRL szybko się zmniejsza, ale u kobiet karmiących piersią stwierdza się jego wartości powyżej górnej wartości referencyjnej (najczęściej nie przekraczają 50 ng/ml). U kobiet, które nie karmią piersią, PRL pozostaje najczęściej w zakresie normy.¹¹

Inne stany fizjologiczne

Takie stany fizjologiczne, jak sen, stosunek seksualny czy ćwiczenia fizyczne, prowadzą do zwiększenia stężeń PRL, jednak z reguły poziom nie przekracza istotnie górnego zakresu normy (35-40 ng/ml).^12,13 Podobne stężenia obserwuje się w sytuacjach dużego stresu psychicznego.⁴

Hiperprolaktynemia indukowana lekami

Tabela 2. Przyczyny hiperprolaktynemii

Zwiększone stężenia PRL stwierdza się podczas terapii wieloma grupami leków (tab. 2). Na ogół nie przekraczają one 100 ng/ml.¹⁴ W praktyce istotną hiperprolaktynemię najczęściej powodują następujące leki:

• leki przeciwpsychotyczne, szczególnie I i II generacji: haloperydol, fenotiazyny, rysperydon (w przypadku tego ostatniego stwierdza się szczególnie duże stężenia PRL dochodzące do 200 ng/ml);¹⁴ atypowe leki antypsychotyczne: amisulpryd i kwetiapina
• leki prokinetyczne: metoklopramid i domperydon
• leki przeciwnadciśnieniowe: werapamil.