Hiperprolaktynemia i jej znaczenie w diagnostyce i leczeniu niepłodności kobiecej

dr n. med. Adam Czyżyk1
prof. dr hab. n. med. Rafał Kurzawa1,2

1VitroLive, The Fertility Partnership, Szczecin

2Katedra i Zakład Ginekologii i Zdrowia Prokreacyjnego, Pomorski Uniwersytet Medyczny, Szczecin

Adres do korespondencji: prof. dr hab. n. med. Rafał Kurzawa, Katedra i Zakład Ginekologii i Zdrowia Prokreacyjnego, Pomorski Uniwersytet Medyczny, ul. Rybacka 1, 70-204 Szczecin; e-mail: kurzawa@pum.edu.pl

Small czy%c5%bcyk adam 1 opt

dr n. med. Adam Czyżyk

Small kurzawa rafa%c5%82 opt

prof. dr hab. n. med. Rafał Kurzawa

Hiperprolaktynemia to stan, w którym stwierdza się zwiększone stężenie prolaktyny we krwi. Jeśli towarzyszy mu brak jajeczkowania, prowadzi do niepłodności.

Wprowadzenie

Powszechnie przyjmuje się, że stężenie prolaktyny (PRL) u kobiet nie powinno przekraczać 25 ng/ml, lecz niektórzy autorzy proponują inny punkt odcięcia, tj. ≤30 ng/ml u kobiet w wieku rozrodczym.1,2 Część badaczy kwestionuje jednak przedstawione wartości referencyjne i uważa, że hiperprolaktynemię powinno się rozpatrywać jedynie w kontekście objawów klinicznych. Hiperprolaktynemia współwystępująca z brakiem jajeczkowania jest przyczyną niepłodności, co znajduje swoje odzwierciedlenie w klasyfikacji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO – World Health Organization).3

Epidemiologia

Small 11650

Tabela 1. Przyczyny niepłodności u kobiet6

Hiperprolaktynemia występuje dość często – stwierdza się ją w 0,4% ogólnej populacji. Ten odsetek zwiększa się do 5% u pacjentów ośrodków planowania rodziny i nawet do 17% w przypadku osób z niepłodnością. U kobiet z zaburzeniami rozrodu hiperprolaktynemię ma około 15% pacjentek z anowulacją oraz 43% ze współistniejącymi mlekotokiem i anowulacją.4,5 Mimo że wspomniane badania wskazują na dużą częstość jej występowania w niepłodności, hiperprolaktynemia per se jest stosunkowo rzadką przyczyną niepłodności. Szacuje się, że odpowiada za 5-7% przypadków niepłodności u kobiet (tab. 1).6 W jednym z badań przeprowadzonych wśród kobiet z niepłodnością i hiperprolaktynemią u 30% z nich w badaniu z wykorzystaniem rezonansu magnetycznego (MR) stwierdzono zmiany organiczne w mózgu.7 Częstość występowania guzów wydzielających PRL szacuje się na 50-70/100 000 osób.8 Hiperprolaktynemia około 3 razy częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn.4

Etiologia

Przyczyny hiperprolaktynemii można podzielić na fizjologiczne i patologiczne. Ich identyfikacja ma więc kluczowe znaczenie dla ustalenia właściwego postępowania. Potencjalne przyczyny hiperprolaktynemii podsumowano w tabeli 2.

Przyczyny fizjologiczne

Ciąża i laktacja

Stężenia prolaktyny w ciąży zwiększają się wraz z jej trwaniem. Średnio wynoszą około 200 ng/ml. W I trymestrze stężenie PRL w surowicy zwykle nie przekracza 150 ng/ml, w II trymestrze – 300 ng/ml, a w III trymestrze może sięgać 600 ng/ml.10 Po porodzie stężenie PRL szybko się zmniejsza, ale u kobiet karmiących piersią stwierdza się jego wartości powyżej górnej wartości referencyjnej (najczęściej nie przekraczają 50 ng/ml). U kobiet, które nie karmią piersią, PRL pozostaje najczęściej w zakresie normy.11

Inne stany fizjologiczne

Takie stany fizjologiczne, jak sen, stosunek seksualny czy ćwiczenia fizyczne, prowadzą do zwiększenia stężeń PRL, jednak z reguły poziom nie przekracza istotnie górnego zakresu normy (35-40 ng/ml).12,13 Podobne stężenia obserwuje się w sytuacjach dużego stresu psychicznego.4

Hiperprolaktynemia indukowana lekami

Small 15047

Tabela 2. Przyczyny hiperprolaktynemii

Zwiększone stężenia PRL stwierdza się podczas terapii wieloma grupami leków (tab. 2). Na ogół nie przekraczają one 100 ng/ml.14 W praktyce istotną hiperprolaktynemię najczęściej powodują następujące leki:

  • leki przeciwpsychotyczne, szczególnie I i II generacji: haloperydol, fenotiazyny, rysperydon (w przypadku tego ostatniego stwierdza się szczególnie duże stężenia PRL dochodzące do 200 ng/ml);14 atypowe leki antypsychotyczne: amisulpryd i kwetiapina
  • leki prokinetyczne: metoklopramid i domperydon
  • leki przeciwnadciśnieniowe: werapamil.
Do góry