Zwiększenie stężenia PRL odpowiada m.in. za: zaburzenia cyklu miesiączkowego, niepłodność, mlekotok, hipoestrogenizm, zaburzenia seksualne i objawy masy.

Zaburzenia cyklu miesiączkowego

Rodzaj zaburzeń cyklu miesiączkowego zależy od nasilenia hiperprolaktynemii. Przy zwiększonych stężeniach <50 ng/ml najczęściej występuje skrócenie fazy lutealnej, co może powodować niepłodność i zaburzenia typu polymenorrhea. Przy stężeniach o wartości 50-100 ng/ml występują zaburzenia o typie oligo- lub amenorrhea. Stężenia >100 ng/ml wywołują najczęściej wtórny brak miesiączki i hipogonadyzm hipogonadotropowy.²⁰

Niepłodność

Niepłodność w przebiegu hiperprolaktynemii wynika przede wszystkim z zaburzeń owulacji i w tym ujęciu jest klasyfikowana jako odrębna przyczyna niepłodności.³ Występowanie hiperprolaktynemii nie koreluje z innymi przyczynami niepłodności.⁷ W razie stwierdzenia cykli owulacyjnych u pacjentki z niepłodnością należy dążyć do ustalenia innej niż hiperprolaktynemia przyczyny niepłodności.³

Mlekotok

Mlekotok to dość częsty objaw hiperprolaktynemii, według różnych autorów obecny u 30-84% pacjentów z hiperprolaktynemią.^20,24,25 Co istotne, występowanie izolowanego mlekotoku rzadko jest objawem hiperprolaktynemii – występuje u 10-30% ogólnej populacji kobiet.²⁶

Hipoestrogenizm

Do objawów związanych z hipoestrogenizmem należą: suchość pochwy, atrofia śluzówek pochwy i układu moczowego, dyspareunia, uderzenia gorąca oraz wahania nastroju.

Zaburzenia seksualne

Zaburzenia seksualne, takie jak obniżone libido i dyspareunia, występują u 80-90% pacjentów z gruczolakiem.^20,24

Objawy masy

W przypadkach związanych z obecnością gruczolaka wydzielającego PRL w obrazie klinicznym mogą dominować tzw. objawy masy. Do najczęstszych z nich należą: bóle głowy, które mogą towarzyszyć nawet mikrogruczolakom (wskutek ucisku na opony), oraz ubytki pola widzenia. Zaburzenia widzenia przyjmują zazwyczaj postać hemianopsji dwuskroniowej (widzenia lunetowego), która postępuje od górnej ku dolnej części pola widzenia. Objawy te towarzyszą najczęściej makrogruczolakom. Zmiany organiczne mogą powodować zaburzenia funkcji przysadki w zakresie wydzielania przez nią innych hormonów, w tym tropowych, oraz odpowiadać za objawy neurologiczne.^6,20,25

Inne objawy

Do innych, rzadziej występujących objawów hiperprolaktynemii należą: upośledzenie wydzielania innych hormonów tropowych, objawy akromegalii związane z wydzielaniem GH w gruczolakach mieszanych, oftalmoplegia oraz wyciek płynu mózgowo-rdzeniowego przez nos. Przetrwały hipogonadyzm może prowadzić do zmniejszenia gęstości masy kostnej i – w skrajnych przypadkach – osteoporozy.^4,20,24

Rozpoznanie

Kluczową rolę w diagnostyce hiperprolaktynemii ma oznaczenie jej stężenia w surowicy. O ile w wytycznych amerykańskiego Endoctrine Society rekomenduje się oznaczenie go o dowolnej porze dnia, o tyle inni autorzy sugerują, by robić to w godzinach porannych.^4,27 Obecnie zaleca się pojedyncze oznaczenie PRL. W razie wątpliwości dotyczących wiarygodności pojedynczego badania można w kolejnym dniu wykonać 2-3 pobrania powtarzane co 15-20 min, by wykluczyć wpływ pulsacyjnego wydzielania PRL. Podobne postępowanie rekomenduje się w przypadku stwierdzenia umiarkowanej hiperprolaktynemii (<40 ng/ml).¹ Warto podkreślić, że rutynowo w badaniu laboratoryjnym wykrywane są wszystkie formy PRL – monomeryczne i nieaktywne biologicznie polimeryczne. W razie braku korelacji między obrazem klinicznym a stężeniem PRL powinno się wziąć pod uwagę makroprolaktynemię i tzw. efekt haka (hook effect; por. niżej). Dodatkowo w każdym przypadku należy interpretować wynik badania w szerokim kontekście klinicznym z uwzględnieniem przyczyn fizjologicznych hiperprolaktynemii, stresu lub innych czynników zwiększających stężenie PRL (tab. 2).

Autorzy opracowania stoją na stanowisku, że rozpoznanie hiperprolaktynemii jest wątpliwe przy braku współistniejących objawów klinicznych. Częstą praktykę stanowi identyfikowanie hiperprolaktynemii jako przyczyny niepłodności u pacjentek z owulacyjnymi cyklami. Brakuje jednak danych uzasadniających takie podejście i w tych przypadkach należy dążyć do wykluczenia innych znanych przyczyn niepłodności.

Stężenia >500 ng/ml uznaje się za mogące świadczyć o obecności makrogruczolaka. Trudno natomiast jednoznacznie wskazać punkt odcięcia, przy którym istnieje podejrzenie mikrogruczolaka, gdyż opisywano występowanie takich guzów nawet przy miernie nasilonej (30-40 ng/ml) hiperprolaktynemii.² Testy dynamiczne (z zastosowaniem metoklopramidu, TRH i innych czynników stymulujących) nie są rekomendowane i nie wykazują wyższości w stosunku do pojedynczego oznaczenia PRL w surowicy.^1,2