lek. Krzysztof Kaczmarek

lek. Stanisław Surma

prof. dr hab. n. med. Andrzej Witek

prof. dr hab. n. med. Mirosław Wielgoś

prof. dr hab. n. med. Mirosław Wielgoś⁴

Zapalenie przyzębia – epidemiologia

Populacja ogólna

Zapalenie przyzębia jest globalnym problemem zdrowotnym i zajmuje 11 miejsce wśród najczęściej występujących chorób na świecie¹. W Polsce zapalenie przyzębia dotyczy 62% osób w wieku 35-44 lat². W badaniu autorstwa Chena i wsp. w ramach Global Burden of Disease Study stwierdzono, że w 2019 roku liczba pacjentów z ciężkim zapaleniem przyzębia wynosiła 1,1 mld (95% przedział ufności [CI – confidence interval] 0,8-1,4). Co więcej, zaobserwowano, że częstość występowania zapalenia przyzębia w latach 1990-2019 zwiększyła się o blisko 68%. W tym badaniu Polska znalazła się wśród krajów, w których rozpowszechnienie tej choroby wynosiło w 2019 roku 10 001-14 000 na 100 000 mieszkańców³.

Częstość występowania zapalenia przyzębia zwiększa się wraz z wiekiem, o czym świadczą wyniki badania autorstwa Ekego i wsp., które zostało przeprowadzone w ramach National Health and Nutrition Examination Survey (NHANES) w latach 2009-2014 w Stanach Zjednoczonych⁴. Na przestrzeni lat 1990-2019 częstość występowania chorób jamy ustnej ogółem na świecie ulegała stopniowemu zwiększeniu⁵.

Należy przyjąć, że zapalenie przyzębia (periodontitis) dotyka około 50% populacji dorosłych, podczas gdy zapalenie dziąseł (gingivitis) – nawet 75%⁶. Częstość występowania zapalenia przyzębia wzrasta wraz z wiekiem. Zapalenie przyzębia jest najczęstszą przyczyną przewlekłego stanu zapalnego o niskim stopniu nasilenia w światowej populacji.

Kobiety w ciąży

Rozpowszechnienie występowania zapalenia przyzębia w okresie ciąży oceniono w metaanalizie 20 badań przeprowadzonej przez Chen i wsp. Wykazano, że 40% kobiet w ciąży cierpiało z powodu zapalenia przyzębia⁷. Wyniki badań epidemiologicznych wskazują, że w Polsce u co dziesiątej ciężarnej stwierdza się jakąś formę zapalenia przyzębia⁸.

W badaniu autorstwa Gaszyńskiej i wsp. obejmującym 1380 kobiet oceniano świadomość i poziom wiedzy na temat higieny jamy ustnej. Wykazano, że prawie 3/4 ciężarnych oceniło swój stan uzębienia jako niezadowalający lub zły. Ponad 60% badanych oceniło swoją wiedzę i umiejętności praktyczne w zakresie pielęgnacji zębów własnych oraz przyszłego dziecka jako ograniczone, niewystarczające lub żadne. Tylko 40% ciężarnych udzieliło prawidłowych odpowiedzi na pytania dotyczące problemów stomatologicznych. Autorzy badania wskazują, że mała świadomość jest istotną przyczyną złego stanu zdrowia jamy ustnej badanych. Statystyczna kobieta w ciąży ma łącznie 13 zębów wykazujących objawy próchnicy. U ponad 70% ciężarnych rozwinęło się zapalenie dziąseł lub przyzębia⁹. W badaniu PERISCOPE autorstwa Thomas i wsp. wykazano, że spośród 407 Francuzek w ciąży objętych większym badaniem przesiewowym pod kątem ryzyka położniczego tylko 32,9% pacjentek poddało się ocenie stanu jamy ustnej, a niektóre zrezygnowały z udziału w badaniu z powodu fobii dentystycznej. Jeśli chodzi o zdrowie jamy ustnej, to 41,3% kobiet nie było u dentysty co najmniej rok przed ciążą¹⁰.

Konkludując, zapalenie przyzębia (i ogólny niezadowalający stan jamy ustnej) dość często występuje u kobiet w ciąży. Wiedza i świadomość ciężarnych na temat prawidłowej higieny jamy ustnej są niewystarczające.

Zapalenie przyzębia w ciąży – czynniki ryzyka i patofizjologia

Zapalenie przyzębia jest przewlekłą, wieloczynnikową chorobą zapalną wywołaną dysbiozą mikrobioty jamy ustnej, która powoduje postępujące niszczenie tkanek przyzębia otaczających zęby (takich jak: cement, ozębna, kość i dziąsło). Na wczesnym etapie choroby, gdy procesem zapalnym są objęte tylko tkanki miękkie, charakteryzuje się obrzękiem, zaczerwienieniem i krwawieniem z dziąseł (gingivitis). W zaawansowanych stadiach, kiedy dochodzi do stopniowej resorpcji kości, obserwuje się zwiększoną ruchomość zębów, a następnie ich całkowitą utratę^11-13.

Głównym czynnikiem etiologicznym zapalenia przyzębia są bakterie zdolne do aktywacji wrodzonej odpowiedzi immunologicznej gospodarza prowadzącej do rozwoju zapalenia, które jest głównym czynnikiem niszczącym tkanki przyzębia^11-14. W jamie ustnej wykryto ponad 700 gatunków mikroorganizmów, w tym: bakterie, wirusy, grzyby i pierwotniaki. Nie wszystkie bakterie jamy ustnej są chorobotwórcze, większość z nich to saprofity w warunkach fizjologii. Zapalenie przyzębia wiąże się z mieszaną mikroflorą, z wyraźną przewagą bakterii beztlenowych i mikroaerofilnych. Bakterie wywołujące zapalenie przyzębia (tzw. patogeny przyzębia) to m.in.: Porphyromonas gingivalis, Tannerella forsythia (wcześniej: Bacteroides forsythus), Treponema denticola, Prevotella intermedia, Aggregatibacter actinomycetemcomitans, Fusobacterium nucleatum, Streptococcus sanguinis itp.^11-14

Wskutek zaniedbania higieny jamy ustnej bakterie zasiedlają przyszyjkowe obszary koron zębów, tworząc biofilm bakteryjny, czyli kolonię wielu gatunków współpracujących ze sobą bakterii otoczoną produkowaną przez te bakterie matrix. Biofilm ten stanowi swoistą niszę ekologiczną dla bakterii, ponieważ produkowana przez nie i otaczająca je matrix chroni te mikroorganizmy przed działaniem środków antyseptycznych oraz antybiotyków^12,15. Nagromadzony pod- i naddziąsłowo biofilm aktywuje układ odporności gospodarza, który rozwija odpowiedź zapalną w celu zniszczenia nagromadzonych w nadmiernej ilości bakterii. Jednak układ immunologiczny gospodarza nie jest w stanie zniszczyć obecnych bakterii, ponieważ chroni je matrix oraz same bakterie wykazują szereg mechanizmów umiejętnej ucieczki przed obroną immunologiczną, takich jak wnikanie do wnętrza keratocytów, rozkładanie czynników układu dopełniacza oraz cytokin.