Terapia czaszkowo-krzyżowa (CST – craniosacral therapy) to metoda osteopatii miękkiej, której cechą charakterystyczną jest holistyczne podejście do pacjenta. Działa ona na podstawowe procesy fizjologiczne, stymuluje i wpływa na mechanizmy samoregulacji organizmu. Terapia poprawia krążenie płynu mózgowo-rdzeniowego i krążenie krwi w naczyniach. Podstawową metodą pracy z pacjentem jest uspokajający i wyciszający delikatny dotyk, który uwalnia od napięć i stymuluje układ nerwowy⁸.

W skład układu czaszkowo-krzyżowego wchodzą opony mózgowe i rdzeniowe, struktury kostne łączące się z oponami oraz elementy związane z produkcją i pochłanianiem płynu mózgowo-rdzeniowego. Napięcie opony twardej zależne jest od pulsacji płynu mózgowo-rdzeniowego i ruchomości ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Jednym z najważniejszych elementów terapii jest praca nad napięciem opony twardej wyściełającej jamę czaszki i kanał kręgowy. Podstawowymi założeniami CST są minimalny ruch kości czaszki (możliwy dzięki szwom czaszki) oraz mimowolny ruch kości krzyżowej między kośćmi miednicy spowodowany fluktuacją płynu mózgowo-rdzeniowego i wzajemnymi napięciami w oponie twardej⁸.

W terapii czaszkowo-krzyżowej wykorzystuje się pięć chwytów, mających działanie terapeutyczne i diagnostyczne (potyliczny, uszny, sklepieniowy, twarzowy i czołowo-potyliczny). Dzięki nim można ocenić ruch poszczególnych kości (amplitudę i częstotliwość) oraz ich synchronizację między lewą a prawą stroną ciała. Terapeuta stosujący tę metodę powinien być właściwie przygotowany pod względem teoretycznym oraz z łatwością nawiązywać kontakt z pacjentem. Ważne są też duże umiejętności praktyczne i wrażliwość rąk. Instytut Badawczy Autyzmu (ARI − Autism Research Institute) umieścił terapię czaszkowo-krzyżową na liście metod leczniczych terapii zaburzeń ze spektrum autyzmu⁸.

Metoda ruchu rozwijającego

Metoda stworzona przez Weronikę Sherborne traktuje ruch jako narzędzie, które wspomaga psychomotoryczny rozwój dziecka. Zajęcia odbywają się w grupach lub indywidualnie, a za zadanie mają rozwijanie sprawności ruchowej, poznanie własnego ciała, budowanie poczucia pewności siebie i własnej wartości. W trakcie terapii ruch kreatywnie przekształca się w sposób wzajemnego oddziaływania ze środowiskiem. Metoda opiera się na prostocie w kontaktach fizycznych, co pozwala na wiele modyfikacji warunków i form, w jakich jest prowadzona. Nadaje się do wykorzystywania na lekcjach wychowania fizycznego, a w terapii czynnie mogą uczestniczyć rodzice⁹.

Kinezyterapia, czyli leczenie ruchem

Terapia ruchem osób z obniżoną sprawnością motoryczną (czyli grupy, do której należą osoby dotknięte np. autyzmem) ma na celu lepsze dotlenienie komórek mózgowych, usprawnienie motoryki ciała, zrozumienie celowości ruchów poprzez ćwiczenie ogólnorozwojowe, oddechowe i relaksacyjne. Najczęściej stosuje się następujące formy ćwiczeń: ogólnorozwojowe (terapeutyczne gry i zabawy), bazujące na metodzie integracji sensorycznej; indywidualnie dobrane do pacjenta (np. po przebytych urazach), poprawiające ogólną kondycję (ćwiczenia wytrzymałościowe), oddechowe, korekcyjne (korygujące wady postawy), równoważne¹⁰.

Terapia neurotaktylna

Pogram terapeutyczny stworzony przez dr Svetlanę Masgutovą wykorzystuje naturalne, neurofizjologiczne zasoby czuciowo-ruchowe organizmu do pobudzenia zmysłu dotyku. Wpływa on aktywizująco na naturalne mechanizmy wspierające funkcjonowanie systemów: dotykowego, proprioceptywnego, odruchów, regulacji stresu oraz niewerbalno-emocjonalnego. Celem terapii jest regulacja i normalizacja pracy receptorów czucia dotykowego, napięcia mięśniowego, wspieranie procesu dojrzewania i integracji odruchów, uruchomienie naturalnych mechanizmów rozwoju, kształtowanie świadomości kinestetycznej, wspieranie mechanizmu neuroplastyczności mózgu, a także redukcja stresu, poprzez działanie na oś podwzgórze−przysadka−nadnercza¹¹. Odgrywa ona ważną rolę w stymulacji rozwoju dziecka z autyzmem. Techniki terapii dr Svetlany Masgutovej opierają się na dostarczaniu kontrolowanej liczby bodźców sensorycznych, głównie dotykowych i proprioreceptywnych, by stworzyć i torować spontaniczne oraz prawidłowe reakcje adaptacyjne, które poprawiają działanie, a także odbiór i przetwarzanie bodźców. Systematycznie wykonywana wpływa na regulację hormonów stresu, reguluje procesy pobudzenia i hamowania organizmu oraz usprawnia percepcję dotykową, wspiera proces integracji sensorycznej, a także buduje świadomość kinestetyczną¹¹.

Zooterapia

Terapie z udziałem zwierząt wywierają pozytywny wpływ na osobę z chorobą psychiczną, zarówno w sferze fizycznej, jak i psychicznej. Pełnią także funkcje edukacyjne i motywacyjne. Z ogromnym powodzeniem stosuje się w rehabilitacji koty. Często felinoterapia jest skuteczniejsza niż dogoterapia, gdyż koty nie są tak hałaśliwe i bezpośrednie w kontaktach jak psy. W pracy z dzieckiem wykorzystuje się też np. konie. Efekty zastosowania hipoterapii widoczne są po kilku latach i są to: lepsza koordynacja wzrokowo-ruchowa, spadek wagi ciała, poprawa równowagi ciała, poprawa świadomości własnego ciała, poprawa postawy ciała, większa koncentracja uwagi na zajęciach. Terapia z udziałem zwierząt przynosi zmiany w zachowaniu chorego, zwiększając jednocześnie akceptację społeczną¹².

Ważne, by opiekę nad dzieckiem z autyzmem sprawował zespół specjalistów, którzy we wspólnym porozumieniu mogliby ustalić strategie terapeutyczne i całościowy plan działań. Z szerokiego wachlarza metod fizjoterapeutycznych należy wybrać konkretnie te, których zastosowanie jest zasadne w przypadku danego pacjenta. Poza usprawnieniem funkcji komunikacyjnych, społecznych i poznawczych należy zadbać także o sferę ruchową dziecka, w której osoby z autyzmem prezentują deficyty¹².

Schizofrenia

Definicja i przyczyny

Jedną z chorób, których częste następstwo stanowi przewlekłe upośledzenie funkcjonowania społecznego, jest schizofrenia. W dolegliwościach tych występują głębokie zaburzenia oceny rzeczywistości, zmiany emocjonalne, upośledzenie funkcji poznawczych. Osoby dotknięte tą chorobą często miewają urojenia, omamy, sprawiają wrażenie zagubionych, niejednokrotnie nie zdając sobie sprawy ze swojego stanu zdrowia. Współczesne badania wykazują, że do zachorowania na schizofrenię najczęściej dochodzi w następstwie niespójnych czynników środowiskowych i genetycznych oraz zaburzeń neurofizjologicznych. Mimo że etiopatogeneza tej jednostki chorobowej nie została jeszcze do końca poznana, w wielu przypadkach objawy pozytywne (omamy i urojenia) występują jedynie epizodycznie, natomiast objawy negatywne (spłycenie afektu) mogą utrzymywać się przez wiele lat. Zazwyczaj są one dostrzegane przez społeczeństwo i mogą doprowadzić do odrzucenia chorego przez otoczenie ze względu na odmienność jego zachowania. Często prowadzą do utraty pracy, izolowania się chorego, a także spadku ogólnej sprawności. Osoby dotknięte tymi zaburzeniami wielokrotnie przestają dbać o siebie. Pacjenci zmagający się z tą przykrą chorobą tracą zadowolenie i radość z życia. Schizofrenia może mieć przebieg przewlekły (nawrotowy) z częściową lub całkowitą remisją między kolejnymi epizodami psychozy, a także przebieg z pojedynczym incydentem¹³.

Fizjoterapia w schizofrenii

Podstawową formą leczenia schizofrenii jest farmakoterapia, która powinna być połączona z wytworzeniem tzw. więzi terapeutycznej z chorym. Istotne jest także wsparcie ze strony rodziny. Coraz częściej mówi się również o stopniowym wdrażaniu rehabilitacji i psychoedukacji. Rehabilitację osób dotkniętych schizofrenią należy prowadzić nie tylko w trakcie pobytu w szpitalu, ale także w późniejszym okresie. Powinna ona obejmować zarówno wiele psychospołecznych działań systemowych, jak i pojedyncze metody, do których zalicza się: psychoedukację, trening umiejętności społecznych (kompetencji społecznej), terapię zajęciową, terapię artystyczną oraz szeroko pojęty sport, czyli aktywność fizyczną.

Pod pojęciem psychoedukacji rozumie się edukacyjno-psychoterapeutyczne działania nastawione na informowanie zarówno pacjenta, jak i członków jego rodziny na temat choroby oraz sposobów jej leczenia. Natomiast trening umiejętności społecznych obejmuje umiejętności ze wszystkich sfer życia, które są potrzebne do samodzielnego funkcjonowania w życiu codziennym. Kolejnym nieodzownym elementem wspierającym leczenie osób dotkniętych schizofrenią jest stosowanie terapii artystycznej poprzez muzykoterapię, malarstwo, dramaterapię oraz choreoterapię. Jednak największe znaczenie mają terapia zajęciowa oraz trening zawodowy, które mogą być realizowane zaraz po wyjściu pacjenta ze szpitala poprzez warsztaty terapii zajęciowej, zakłady aktywności zawodowej lub różne firmy społeczne¹⁴. Rehabilitacja pomaga takim osobom przede wszystkim w rozwoju kontaktów interpersonalnych, a także wpływa na zmniejszenie ich podejrzliwości. Całościowy program rehabilitacyjny bierze pod uwagę główne problemy chorego, wymaga stworzenia indywidualnego oddziaływania dla każdego pacjenta w czterech podstawowych zakresach:

• rodzinnym – rzetelność pełnionych ról rodzinnych zależnie od wieku, spoistości wzajemnych stosunków pomiędzy członkami rodziny
• zawodowym – wytrwałość, pragnienie wykonywania pożytecznego zajęcia, a także satysfakcja z niego wynikająca
• środowiskowym − ocena kontaktów z innymi ludźmi poza członkami rodziny
• osobistym – dbałość o swój wygląd, samorealizację, samopoczucie¹⁵.