Zespoły otępienne

Wedle Światowej Organizacji Zdrowia zespół otępienny to zespół pewnych objawów, które są wywołane przez chorobę mózgu charakteryzującą się licznymi zaburzeniami wyższych funkcji korowych, czyli pamięci, orientacji, myślenia oraz rozumienia. Świadomość w tym przypadku jest niezaburzona. Rozpoznanie otępienia składa się z dwóch etapów. Podstawą klasyfikacji jest stwierdzenie, że objawy występujące u chorego są objawami otępiennymi. W dalszej kolejności trzeba ustalić przyczyny otępienia, które należy rozpoznać na podstawie dokładnego zbadania pacjenta. Sporym błędem jest wdrożenie leczenia farmakologicznego bez przeprowadzenia odpowiedniej diagnostyki, gdyż może się okazać, że przyczyna jest odwracalna, a zastosowanie leków niepotrzebne¹⁶.

Otępienie dzieli się na:

• występujące w chorobie Alzheimera
• naczyniowe
• występujące w innych chorobach¹⁶.

Choroba Alzheimera, traktowana jako zwyrodnieniowa choroba mózgu, jest najczęściej występującą przyczyną otępienia u ludzi >65 r.ż. Ryzyko zachorowania >80 r. ż. wynosi już ponad 40%. Chorobę dzieli się na dwie podgrupy: o wczesnym i późnym początku. Do tej pory udało się badaniami klinicznymi potwierdzić dwa czynniki ryzyka choroby. Pierwszy z nich to wiek, natomiast drugi związany jest z mutacjami genetycznymi. Wśród pozostałych czynników wyróżnia się: zatrucia metalami, infekcje, zaburzenia hormonalne. W badaniach obrazowych u osoby z podejrzeniem choroby występuje głównie poszerzenie bruzd kory mózgu, zwężenie jej zakrętów oraz powiększenie objętości komór. Objawy te świadczą o zaniku mózgu wynikającym z niszczenia komórek nerwowych. Warto wspomnieć tutaj także o objawach neurologicznych, które mogą występować i znacznie utrudniać codzienne funkcjonowanie pacjenta. Do najczęściej występujących zaliczają się: apraksja, afazja, ataksja, agrafia, zespół parkinsonowski czy chociażby zaburzenia pracy zwieraczy i napady padaczkowe. Leczenie opiera się głównie na farmakoterapii, która powinna być włączona od razu po rozpoznaniu choroby. Natomiast wśród stosowanych terapii niefarmakologicznych preferowane są różne rodzaje psychoterapii, które powinny być stosowane niezależnie od zaawansowania choroby¹⁶.

Otępienie naczyniowe jest najczęściej powikłaniem chorób naczyniowych mózgu. Stanowi drugi co do częstości występowania rodzaj otępienia, bo aż 20% wszystkich zespołów otępiennych. Zdecydowanie częściej dotyczy mężczyzn. Rozpoznanie tego rodzaju otępienia zazwyczaj powiązane jest z nagłym początkiem choroby oraz z występowaniem czynników ryzyka chorób układu krążenia. Początek najczęściej jest nagły i związany z udarem mózgu. Choroba postępuje skokowo. Leczenia przyczynowego otępień naczyniowych nie ma. Jednym ze sposobów ograniczenia występowania schorzenia jest stosowanie profilaktyki pierwotnej redukującej czynniki ryzyka (np. nadciśnienie, cukrzyca, palenie papierosów) oraz wtórnej, która ma na celu głównie leczenie udaru oraz systematyczne korzystanie z rehabilitacji poudarowej^15,16.

Ogólnie pojęta aktywność fizyczna ma udowodniony pozytywny wpływ na funkcje poznawcze i nastrój u pacjentów z otępieniem o różnym podłożu. Głównymi celami fizjoterapii w chorobach otępiennych są: wzmacnianie siły mięśniowej, utrzymywanie kondycji fizycznej, zwiększanie zakresu ruchomości w stawach i przeciwdziałanie upadkom. Proces usprawniania powinien rozpocząć się od uporządkowania przestrzeni życiowej chorego (np. usunięcia z domu przedmiotów, które mogą doprowadzić do utraty równowagi i upadku). Działania fizjoterapeutyczne powinny być dostosowane do możliwości pacjenta i odpowiednio dobrane do stadium choroby. Podczas jej pierwszej fazy (zważając na wiek pacjenta) można wykorzystywać wszelkie formy rehabilitacji. Ćwiczenia należy zaczynać od prostych aktywności, stopniowo przechodząc do działań złożonych (dzielonych na poszczególne fazy ruchu). Tempo prowadzonych ćwiczeń nie musi być dynamiczne, powinny się one natomiast składać się z jak największej liczby ruchów czynnych i być prowadzone w różnych pozycjach (u pacjentów mających problemy z równowagą należy stosować pozycje niższe). Rehabilitacja ruchowa wymaga obecności elementów terapii funkcjonalnej, co może pomóc choremu w sprawniejszym wykonywaniu czynności dnia codziennego¹⁷.

Niepełnosprawność intelektualna

Częstość występowania niepełnosprawności intelektualnej w całej populacji wynosi 1%. Do tej grupy pacjentów zalicza się osoby mające osłabione zdolności adaptacyjne do zmieniających się warunków życia codziennego oraz do 3-4 razy większe ryzyko wystąpienia zaburzeń psychicznych. Podstawą klasyfikacji niepełnosprawności wg Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Zaburzeń Psychicznych są wyniki znormalizowanych testów inteligencji. Najczęściej stosowana jest skala Wechslera. Wyróżnia się 4 stopnie niepełnosprawności intelektualnej: lekki, umiarkowany, znaczny i głęboki (tab. 1)¹⁸.

Tabela 1. Charakterystyczne cechy funkcjonowania osób z niepełnosprawnością intelektualną różnego stopnia¹⁸

Najczęściej wykorzystywanymi metodami fizjoterapeutycznymi w pracy z osobami z niepełnosprawnością intelektualną są różne formy stymulacji aktywności ruchowej podczas zabawy, gry, nauki, pracy. Dodatkowo z powodzeniem stosuje się metody specjalne, takie jak: animaloterapia, terapia w wodzie, metoda Weroniki Sherborne, integracja sensoryczna bądź terapia neurosensomotorycznej integracji odruchów (MNRI – Masgutova method of Reflex Integration). Podczas pracy należy zadbać o atrakcyjność ćwiczeń. Do wszelkich aktywności można włączać dodatkowe przyrządy, takie jak piłki, kije, wałki, taśmy. Ćwiczenia można wykonywać także z muzyką. W zależności od stopnia niepełnosprawności intelektualnej pacjenta należy pamiętać, że może on mieć trudności ze zrozumieniem wydawanych przez terapeutę poleceń (powinny być one krótkie i nie zawierać terminologii medycznej)¹⁹.

Podsumowanie

Podstawowym założeniem oraz głównym celem rehabilitacji pacjentów leczonych psychiatrycznie jest usprawnianie fizyczne, emocjonalne i intelektualne, aby przede wszystkim poprawić ich komfort życia i codzienne funkcjonowanie. Hospitalizacja, która często trwa wiele miesięcy, nasila u tych pacjentów izolację zarówno od środowiska rodzinnego, jak i zawodowego. W pracy interdyscyplinarnego zespołu specjalistów powinno dążyć się do kompleksowego leczenia terapeutycznego obejmującego nie tylko farmakoterapię, ale również psychoterapię i rehabilitację. Jest to związane z opracowaniem indywidualnego programu fizjoterapeutycznego dla każdego pacjenta z uwzględnieniem jego aktualnego stanu zdrowia oraz chorób współistniejących. Rehabilitacja powinna skupiać się na aktywności fizycznej, która będzie miała na celu poprawę sprawności fizycznej chorego. Program rehabilitacji powinien być wdrażany już na etapie pobytu pacjenta w szpitalu i kontynuowany w warunkach ambulatoryjnych po jego wypisie. Zarówno ćwiczenia fizyczne, jak i różne rodzaje sportu i rekreacji stanowią ważną składową terapii, gdyż korzystnie wpływają na nastrój i samoocenę chorych, ale także na kontakty międzyludzkie.

Zdjęcia: archiwum prywatne, EyeEm Mobile GmbH/iStock/Getty Images Plus/Getty Images, Marinesea/iStock/Getty Images Plus/Getty Images, Tomasz Śmigla/iStock/Getty Images Plus/Getty Images