Choroby internistyczne u kobiet w ciąży

Cykl „Choroby internistyczne u kobiet w ciąży” koordynowany przez prof. dr. hab. med. Dariusza Moczulskiego, Kierownika Kliniki Chorób Wewnętrznych i Nefrodiabetologii UM w Łodzi

Bóle głowy w ciąży

dr n. med. Beata Łabuz-Roszak

Katedra i Klinika Neurologii w Zabrzu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Adres do korespondencji: dr n. med. Beata Łabuz-Roszak, Katedra i Klinika Neurologii, Śląski Uniwersytet Medyczny, ul. 3-go Maja 13/15, 41-800 Zabrze. E-mail: beatamaria.pl@hoga.pl

Ból głowy u kobiety ciężarnej to najczęściej niewinna dolegliwość, zawsze jednak należy dokładnie zebrać wywiad i przeprowadzić pełne badanie neurologiczne.

CELE ARTYKUŁU

Po przeczytaniu artykułu Czytelnik powinien:

• podjąć pierwsze kroki w leczeniu migreny u kobiety w ciąży

• rozpoznać ból głowy typu napięciowego u kobiety w ciąży

• wymienić przyczyny wtórnego bólu głowy w ciąży

Ból głowy to jeden z najczęściej zgłaszanych objawów i główna przyczyna konsultacji neurologicznych. Ponad 90% dorosłych doznaje bólu głowy co najmniej raz w roku. Częściej objaw zgłaszają kobiety, zwłaszcza młode, w wieku reprodukcyjnym. W większości przypadków przyczyny bólu głowy są niegroźne, rzadko są objawem poważnej choroby, nie znaczy to jednak, że dolegliwość tę można lekceważyć. Każdą chorą cierpiącą na ból głowy należy starannie zbadać, a dalsze postępowanie i ewentualne leczenie prowadzić zgodnie z postawionym rozpoznaniem. Podobnie jest w ciąży. Większość bólów głowy, z jakimi zgłaszają się pacjentki, ma łagodny charakter, ale trzeba zawsze pamiętać o zagrażających życiu schorzeniach, takich jak udar czy rzucawka.

Klasyfikacja bólów głowy

Międzynarodowe Towarzystwo Bólów Głowy (IHS – International Headache Society) wyróżnia trzy grupy bólów głowy: pierwotne bóle głowy (zwane również samoistnymi lub idiopatycznymi), wtórne, czyli objawowe, oraz nerwobóle (tab. 1).¹

Tabela 1. Międzynarodowa Klasyfikacja Bólów Głowy, druga edycja (International Classification of Headache Disorders, ICHD-II)

I. Pierwotne bóle głowy

1. Migrena – z aurą i bez aury

2. Ból głowy typu napięciowego

3. Klasterowy ból głowy i inne bóle głowy trójdzielno-autonomiczne

4. Inne pierwotne bóle głowy, np. pierwotny kłujący ból głowy, pierwotny kaszlowy ból głowy, pierwotny wysiłkowy ból głowy, pierwotny ból głowy związany z aktywnością seksualną, pierwotny piorunujący ból głowy, śródsenny ból głowy

II. Wtórne bóle głowy

1. Bóle głowy przypisywane urazowi głowy lub szyi

2. Bóle głowy przypisywane chorobom naczyniowym mózgu lub szyi, np. krwotok podpajęczynówkowy, krwotok mózgowy, udar niedokrwienny, przemijające niedokrwienie mózgu (TIA), rozwarstwienie tętnic dogłowowych, zapalenie olbrzymiokomórkowe tętnic, mózgowa zakrzepica żylna

3. Bóle głowy przypisywane nienaczyniowym chorobom śródczaszkowym, np. wzmożone ciśnienie śródczaszkowe, podciśnienie śródczaszkowe, nowotwór mózgu, popunkcyjny ból głowy

4. Bóle głowy przypisywane określonym substancjom lub ich odstawieniu, np. ból głowy w ostrych zatruciach wypadkowych, ból głowy w przewlekłych zatruciach zawodowych, ból głowy wskutek stosowania używek, ból głowy spowodowany przyprawami, ból głowy jako działanie niepożądane leków, polekowy ból głowy z odbicia

5. Bóle głowy przypisywane infekcjom, np. w zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, w infekcji układowej, ból głowy przypisywany HIV/AIDS

6. Bóle głowy przypisywane zaburzeniom homeostazy, np. hipoksja, hipoglikemia, nadciśnienie tętnicze, niedoczynność tarczycy, w czasie hemodializy

7. Bóle głowy przypisywane uszkodzeniom czaszki, szyi, oczu, uszu, nosa, zatok obocznych, zębów, jamy ustnej i innych struktur twarzy i czaszki

8. Bóle głowy przypisywane zaburzeniom psychicznym, tj. bóle głowy przypisywane zaburzeniom somatyzacyjnym oraz bóle głowy przypisywane zaburzeniom psychotycznym

III. Nerwobóle czaszkowe, ośrodkowe i pierwotne bóle twarzy oraz inne bóle głowy

1. Nerwobóle czaszkowe i ośrodkowe przyczyny bólu twarzy, np. neuralgia trójdzielna, neuralgia językowo-gardłowa, neuralgia potyliczna, bolesna oftalmoplegia cukrzycowa, neuralgia popółpaścowa

2. Inne bóle głowy, tj. ból głowy niesklasyfikowany, ból głowy niespecyficzny

Migrena

Z powodu migreny cierpi od 10 do 15% populacji, znacznie częściej kobiety (4:1). Migrena cechuje się charakterystycznymi napadami bólów głowy, trwającymi zwykle od kilku do 72 godzin. Ból głowy jest przeważnie jednostronny, zlokalizowany w okolicy czołowej lub okołooczodołowej, o charakterze tętniącym, rzadziej tępym, o nasileniu w stopniu umiarkowanym lub znacznym, potęgowanym przez wysiłek fizyczny. Napady pojawiają się często wskutek zadziałania czynników wyzwalających, takich jak zmęczenie, stres, stan odprężenia (urlop), nadmiar lub niedobór snu, niektóre potrawy (czerwone wino, czekolada, żółty ser, potrawy zawierające glutaminian sodu), niektóre leki (doustne środki antykoncepcyjne, hormonalna terapia zastępcza, nitrogliceryna, ranitydyna). U kobiet duże znaczenie mają czynniki hormonalne, stąd częste tzw. migreny miesiączkowe. U ok. 70% osób z migreną stwierdza się dodatni wywiad rodzinny.^2,3

Wyróżniamy dwie zasadnicze postacie migreny: migrenę z aurą (15%) oraz migrenę bez aury (85%). Aura to ogniskowe objawy neurologiczne, które poprzedzają napad migreny. Migrenę z aurą lub migrenę bez aury rozpoznaje się wg kryteriów IHS (tab. 2 i 3).¹

Tabela 2. Kryteria diagnostyczne migreny bez aury na podstawie Międzynarodowej Klasyfikacji Bólów Głowy (ICHD-II)

Kryteria diagnostyczne migreny bez aury

A. Co najmniej 5 napadów spełniających kryteria B-D

B. Czas trwania bólu 4-72 h (nieleczonego lub leczonego nieskutecznie)

C. Ból charakteryzuje się co najmniej dwiema z następujących cech: 1. Lokalizacja jednostronna 2. Charakter pulsujący 3. Natężenie umiarkowane lub znaczne 4. Nasilający się podczas zwykłej aktywności fizycznej lub zmuszający do jej unikania

D. Napadom towarzyszy co najmniej jedna z następujących dolegliwości: 1. Nudności i/lub wymioty 2. Fotofobia i fonofobia

E. Brak związku z inną chorobą

Tabela 3. Kryteria diagnostyczne migreny z aurą na podstawie Międzynarodowej Klasyfikacji Bólów Głowy (ICHD-II)

Kryteria diagnostyczne migreny z aurą

A. Co najmniej 2 napady spełniające kryteria B-D

B. Aura poprzedzająca napad przebiegająca z co najmniej jednym z następujących objawów: 1. Odwracalne zaburzenia widzenia w postaci objawów dodatnich (błyskające światła, mroczki, migoczący zygzak) lub negatywnych (ograniczenie pola widzenia, zaburzenie ostrości wzroku, zaniewidzenie) 2. Odwracalne zaburzenia czucia w postaci objawów dodatnich (np. mrowienie, kłucie) lub negatywnych (np. drętwienie) 3. Odwracalne zaburzenia mowy (afazja) 4. Odwracalny niedowład połowiczy (w tzw. rodzinnej migrenie hemiplegicznej) 5. Odwracalne zaburzenia ze strony pnia mózgu, nerwów czaszkowych i móżdżku (w tzw. migrenie podstawnej): dyzartria, zaburzenia równowagi, ataksja, podwójne widzenie, oczopląs, utrata słuchu, szumy uszne, zaburzenia świadomości

C. Co najmniej dwie z następujących cech: 1. Jednostronne zaburzenia widzenia i/lub zaburzenia czucia 2. Co najmniej 1 z objawów aury rozwijający się stopniowo w ciągu co najmniej 5 min i/lub różne objawy aury następujące po sobie w ciągu co najmniej 5 min 3. Każdy z objawów aury trwa co najmniej 5 min, lecz nie więcej niż 60 min

D. Ból głowy spełniający kryteria B-D dla migreny bez aury rozpoczynający się w czasie aury lub w ciągu 60 min od jej ustąpienia