Profilaktyka wtórna

Profilaktyka wtórna w onkologii obejmuje badania przesiewowe prowadzone w formie programów populacyjnych. Ich głównym celem jest zmniejszenie śmiertelności w wymiarze populacyjnym.¹⁵ Są to działania kierowane do bezobjawowych osób z grup ryzyka zachorowania na dany nowotwór. Obecnie w Polsce (i w większości krajów rozwiniętych) prowadzi się badania przesiewowe w postaci populacyjnych programów profilaktyki i wczesnego wykrywania 3 nowotworów: raka szyjki macicy, raka piersi i raka jelita grubego, co zostało również ujęte w „Narodowym programie zwalczania chorób nowotworowych”.

Populacyjny program profilaktyki i wczesnego rozpoznawania raka szyjki macicy obejmuje kobiety w wieku 25-59 lat. Testem przesiewowym jest powtarzane co 3-5 lat (najczęściej co 3 lata) badanie cytologiczne, zaś wykonane rozmazy powinny być oceniane według klasyfikacji Bethesda.¹⁴

Populacyjny program profilaktyki i wczesnego rozpoznawania raka piersi obejmuje kobiety w wieku 50-69 lat i polega na wykonywaniu co 2-3 lata badania mammograficznego.^16-17

W ramach profilaktyki wtórnej raka jelita grubego obecnie preferuje się tzw. model jednostopniowy, czyli badanie endoskopowe dolnego odcinka przewodu pokarmowego (kolonoskopia) wykonywane co 10 lat u osób w wieku 50-69 lat (bądź młodszych w przypadku dodatniego wywiadu rodzinnego).^15,18 Natomiast od 2013 r. w programie badań przesiewowych w kierunku raka jelita grubego najprawdopodobniej będą wprowadzane zmiany. Rozpocznie się realizacja tzw. strategii zaproszeniowej (czyli indywidualne zaproszenia dla osób z populacji docelowej), a częstość wykonywania badań kolonoskopowych zostanie ograniczona do jednego w życiu (jeśli nie stwierdzi się nieprawidłowości). Podkreśla się konieczność istnienia sieci placówek wyspecjalizowanych w wykonywaniu kolonoskopii przesiewowych.

W przypadku raka gruczołu krokowego prowadzenie badań przesiewowych jest nadal kontrowersyjne. Skrining wprawdzie pozwala na jego wczesne wykrycie, jednak nie udowodniono, aby przyczyniało się to do zmniejszenia śmiertelności, wiąże się natomiast z ryzykiem nadmiernego i niepotrzebnego leczenia (overdiagnosis, overtreatment). Przyjmuje się, że można rozważyć wykonywanie takich badań u mężczyzn o przewidywanym czasie dalszego życia >10 lat. Wykorzystuje się wówczas seryjne oznaczanie antygenu swoistego dla gruczołu krokowego (PSA) w surowicy.^15,19

Nie udowodniono niestety jednoznacznych korzyści z badań mających na celu wczesne wykrycie raka płuca. Nie sprawdziły się pod tym względem testy takie jak RTG klatki piersiowej czy ocena cytologiczna plwociny. Natomiast trwają badania prospektywne z wykorzystaniem niskodawkowej tomografii komputerowej klatki piersiowej. Metoda ta budzi obecnie największe nadzieje na wykorzystanie w ramach profilaktyki wtórnej raka płuca u wybranych osób (z grupy największego ryzyka), choć konieczne będzie także opracowanie algorytmu postępowania w przypadku uwidocznienia zmian ogniskowych w miąższu płuca (z uwzględnieniem powikłań diagnostyki inwazyjnej). Ponadto należy zwrócić uwagę na obciążenie pacjenta promieniowaniem jonizującym oraz aspekt finansowy.²⁰

Podsumowując zagadnienie profilaktyki pierwotnej i wtórnej nowotworów, warto przypomnieć zalecenia „Europejskiego kodeksu walki z chorobami nowotworowymi” (European Code Against Cancer), przyjętego w 2003 r. przez Unię Europejską:²¹

1. Nie pal; jeśli już palisz, przestań. Jeśli nie potrafisz przestać, nie pal przy niepalących.

2. Wystrzegaj się otyłości.

3. Bądź codziennie aktywny ruchowo, uprawiaj ćwiczenia fizyczne.

4. Spożywaj więcej różnych warzyw i owoców: jedz co najmniej 5 porcji dziennie.

5. Jeśli pijesz alkohol – piwo, wino lub napoje wysokoprocentowe – ogranicz jego spożycie.

6. Unikaj nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne.

7. Przestrzegaj ściśle przepisów dotyczących ochrony przed narażeniem na znane substancje rakotwórcze.

8. Kobiety po 25. r.ż. powinny uczestniczyć w badaniach przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy.

9. Kobiety po 50. r.ż. powinny uczestniczyć w badaniach przesiewowych w kierunku raka piersi.