W badaniach płynu mózgowo-rdzeniowego i mózgu wykazano niedobór oreksyny u większości osób chorych na narkolepsję i katapleksję.^14-16

Tylko u 2% chorych na narkolepsję objawy choroby występują także u krewnych I°.¹⁷ Na świecie stwierdzono zaledwie jeden przypadek narkolepsji u człowieka wywołanej mutacją w genie prepro-oreksyny,¹⁵ trwają jednak szerzej zakrojone badania genetyczne. Wykazano silny związek narkolepsji z antygenami zgodności tkankowej HLA. U 88-98% chorych na sporadyczną, nierodzinną postać katapleksji wykrywa się haplotyp DQB1*0602.¹⁸ Odkryty niedawno związek pomiędzy narkolepsją a polimorfizmem receptorów na limfocytach T i wykazanie podwyższonego miana przeciwciał przeciwko paciorkowcom u osób ze świeżo rozpoznaną narkolepsją przemawiają za traktowaniem narkolepsji jako uwarunkowanej genetycznie choroby autoimmunizacyjnej wywoływanej zakażeniem.^19,20

Badania diagnostyczne

Nocna polisomnografia

W diagnostyce nadmiernej senności w ciągu dnia badaniem z wyboru jest całonocne badanie polisomnograficzne (PSG – polysomnography). Elektroencefalografia, elektromiografia (EMG) mięśni podbródka oraz elektrookulografia umożliwiają określenie czasu występowania stanu czuwania oraz faz snu REM i NREM. Badania czynności oddechowej i monitorowanie kończyn dolnych są wykorzystywane jako badania przesiewowe w diagnostyce zaburzeń oddychania podczas snu i okresowych ruchów kończyn. Cechy wskazujące na narkolepsję to szybki początek snu i przedwczesne pojawianie się fazy REM (ryc. 2).

Rycina 2. Skrócony zapis polisomnograficzny (hipnogram). Badanie wykonano u pacjenta z narkolepsją.

Test wielokrotnego pomiaru latencji snu

Skłonność do snu w ciągu dnia ocenia się za pomocą testu wielokrotnego pomiaru latencji snu (MSLT – multiple sleep latency test), w którym badani co 2 godziny próbują zasnąć i równocześnie monitorowani są za pomocą badania polisomnograficznego.⁷ U osób chorych na narkolepsję średnia latencja snu wynosi z reguły <8 minut (większość chorych zapada w sen przed upływem 5 minut),⁷ obserwuje się także występowanie wielokrotnych faz REM snu (ryc. 3).

Rycina 3. Wynik testu wielokrotnego pomiaru latencji snu pokazujący charakterystyczną dla narkolepsji dynamikę latencji

Według międzynarodowych wytycznych oba te kryteria powinny być spełnione, lecz w klasycznych przypadkach czułość tego połączenia wynosi zaledwie ok. 80%, a swoistość również nie jest pełna.^9,21,22

Inne badania

Oznaczenia antygenów zgodności tkankowej (HLA) mają ograniczone znaczenie, gdyż wyniki dodatnie uzyskuje się nawet u 38% osób bez narkolepsji.¹⁸ Ujemny wynik testu u osoby z klasycznymi objawami może skłonić do zastanowienia. Oznaczenie oreksyny w płynie mózgowo-rdzeniowym może być przydatne, jeżeli nie ma możliwości wykonania badania polisomnograficznego i testu wielokrotnego pomiaru latencji snu, lecz jest to badanie inwazyjne, a jego wartość diagnostyczna jest niższa w przypadkach przebiegających bez katapleksji.^9,14

Narkolepsja wtórna i inne zespoły przebiegające z nadmierną sennością (hipersomnie)

W rzadkich przypadkach cechy narkolepsji są objawem innych chorób. Katapleksja może wystąpić w przebiegu następujących stanów:

• uszkodzenie podwzgórza

• paranowotworowe zapalenie mózgu

• choroba Niemanna-Picka typu C