Najczęstszym błędem w ocenie ryzyka samobójstwa jest jej zaniechanie, a nie niewłaściwe przeprowadzenie.

CELE ARTYKUŁU

Po przeczytaniu artykułu Czytelnik powinien umieć:

• rozpoznać myśli i zamiary samobójcze u chorego

• wdrożyć pierwsze postępowanie zapobiegawcze

• rozpoznać przypadki wymagające pilnego skierowania do szpitala.

Autorzy prac poświęconych samobójstwom prezentują najczęściej dwie przeciwstawne postawy, często zresztą wyrażając je nie wprost, lecz ujawniając między wierszami: najczęściej piszą o samobójstwie jako zdarzeniu w znacznym stopniu nieprzewidywalnym,¹ rzadziej wręcz przeciwnie – jako o całkowicie dającym się przewidzieć.² Oba te stanowiska mają konkretne implikacje praktyczne. Przyjęcie jako prawdziwej tezy o nieprzewidywalności samobójstw może stać się przyczyną nihilizmu diagnostycznego i terapeutycznego, a przynajmniej znacznie osłabić determinację lekarza, aby „robić, co tylko można i jeszcze więcej”. Druga postawa w nieunikniony sposób prowadzi do poczucia winy i przekonania, że lekarz mógł coś zrobić, a nie zrobił. Trzeba więc od razu jasno stwierdzić, że oba te skrajne poglądy są nieprawdziwe. W rzeczywistości ocena ryzyka popełnienia samobójstwa przez konkretnego pacjenta jest możliwa, jest jednak zadaniem trudnym i nigdy nie jest w pełni wiarygodna.

Myśli, tendencje, próby samobójcze i samobójstwa dokonane

W tytule artykułu wspomniałem jedynie o myślach samobójczych. Jest to jednak pewien skrót myślowy. W rzeczywistości nie jesteśmy nawet w stanie oszacować częstości występowania myśli o odebraniu sobie życia. Jeśli przyjąć, że do tej grupy należy zaliczyć także ogólne rozważania (np. myśli typu „gdyby ząb miał mnie tak boleć miesiącami, to pewnie popełniłbym samobójstwo” są w zasadzie myślami samobójczymi), to można prawdopodobnie uznać, że niewiele jest osób, czy to zdrowych, czy chorych psychicznie, które takich myśli nigdy nie miały.³ Gdyby więc trzymać się takiej rozszerzonej definicji myśli samobójczych, musielibyśmy przyjąć, że pacjent z myślami samobójczymi to właściwie każdy czy niemal każdy pacjent. Od tego typu myśli o samobójstwie należy więc odróżnić konkretne myśli o zakończeniu życia z własnej ręki. Są one konkretne tylko w tym sensie, że dotyczą własnej śmierci pacjenta w dającej się przewidzieć przyszłości, nie obejmują jednak dokładnego planu działania. Jeśli mamy do czynienia z myślami, którym towarzyszy konkretny plan działania, to sytuację taką powinniśmy określać jako tendencję samobójczą lub zamiar samobójczy. Są to jednak nadal tylko myśli, choć stopień zagrożenia jest w tym przypadku zdecydowanie większy. Kolejny etap to próba samobójcza – w praktyce tym terminem określa się nie tylko nieudane (niezakończone śmiercią) działania, ale także działania przygotowawcze, które nie zakończyły się zamachem (np. napisanie listu samobójczego).