Do leków najczęściej wywołujących działania ototoksyczne należą antybiotyki aminoglikozydowe, cytostatyki – pochodne platyny, diuretyki pętlowe oraz niesteroidowe leki przeciwzapalne. Ponieważ działanie ototoksyczne leków jest często nieodwracalne, a niedosłuch lub głuchota polekowa nieuleczalne, szczególnie ważne jest wdrożenie odpowiedniego postępowania zapobiegającego tym działaniom.

CELE ARTYKUŁU

Po przeczytaniu artykułu Czytelnik powinien:

• wymienić najczęściej stosowane leki ototoksyczne
• wymienić strategię zapobiegania uszkodzeniu słuchu przy stosowaniu leków ototoksycznych
• rozpoznać przypadki uszkodzenia słuchu w wyniku stosowania leków ototoksycznych wymagające konsultacji laryngologicznej
  
  

Ototoksyczność określana jest jako wywołana lekami dysfunkcja narządu słuchu i/lub równowagi.¹ Może mieć charakter przejściowy i odwracalny lub trwały. Uszkodzenie ślimaka objawia się zaburzeniami słuchu i szumem usznym, a niekiedy prowadzi nawet do głuchoty. Natomiast uszkodzenie narządu równowagi wywołuje zawroty głowy, uczucie niestabilności i trudności w utrzymaniu równowagi. Zjawisko to znane jest już od wielu lat i stanowi istotny problem zarówno lekarski, jak i medyczno-prawny oraz ekonomiczny. Po raz pierwszy zostało opisane pod koniec XIX wieku u chorych leczonych chininą i salicylanami.

Istnieje kilka grup leków, których typowym działaniem niepożądanym jest ototoksyczność. Cechują się one różnym mechanizmem działania, dlatego też wywoływane przez nie zaburzenia słuchu i równowagi niekiedy są odwracalne, a niekiedy trwałe.

Wśród obecnie stosowanych leków najczęściej działania ototoksyczne wywołują:

• antybiotyki aminoglikozydowe
• cytostatyki – pochodne platyny
• diuretyki pętlowe
• niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ).
  
  

Leki te przedstawiono w tabeli 1 i szczegółowo opisano w dalszej części artykułu.

Istnieją też inne leki o rzadziej występującym lub słabiej wyrażonym działaniu ototoksycznym, a osobną kwestią pozostaje ototoksyczność leków i środków odkażających stosowanych miejscowo do ucha.

Antybiotyki aminoglikozydowe

Stosowane są w leczeniu gruźlicy, a także zakażeń wywołanych przez tlenowe bakterie Gram(-). Cechują się wysoką skutecznością, wolno narastającą opornością, a ponadto ich cena jest niska. Szczególnie dużą popularnością cieszą się w krajach rozwijających się z uwagi na niski koszt i łatwą dostępność. Ich działanie bakteriobójcze wynika z blokowania syntezy białek bakteryjnych poprzez wiązanie się z podjednostką 30S rybosomu. Do grupy tej zalicza się streptomycynę (wyizolowaną przez Waksmana i wsp. ze Streptomyces griseus), kilka substancji naturalnych (neomycynę, kanamycynę, gentamycynę i tobramycynę) oraz półsyntetycznych (netylmycynę i amikacynę).