Wpływ łącznego podawania witaminy D i wapnia oceniano w dwóch pracach. W jednej z nich, w której badano częstość występowania incydentów sercowych, nie stwierdzono wpływu suplementacji. W obu oceniano wpływ witaminy D na występowanie nowotworów – w jednym badaniu stwierdzono brak wpływu, a w drugim, w którym uczestniczące kobiety miały niskie stężenie 25(OH)D w surowicy – że taka suplementacja wpływa na zmniejszenie ryzyka rozwoju nowotworów w ciągu 4 lat (Fortmann i wsp. 2013a, Fortmann i wsp. 2013b).

Witamina D a złamania

USPSTF w rekomendacjach (Moyer, 2013) dotyczących suplementacji witaminy D i wapnia w celu zapobiegania złamaniom u osób dorosłych ocenia, że obecnie dostępne dane są niewystarczające, by określić korzyści i zagrożenia zdrowotne z łącznego podawania witaminy D i wapnia w prewencji pierwotnej złamań u kobiet przed menopauzą i u mężczyzn. Ponadto zaznaczono, że nie ma wystarczających dowodów na skuteczność suplementacji witaminy D w dawce >400 j.m./24 h oraz wapnia w dawce >1000 mg/24 h w pierwotnej prewencji złamań u kobiet nieprzebywających w domach opieki. W rekomendacjach nie zaleca się również uzupełniania witaminy D w dawce ≤400 j.m./24 h oraz wapnia w dawce ≤1000 mg w pierwotnej prewencji złamań u kobiet po menopauzie niebędących w domach opieki. Te zalecenia odwołują się do publikacji Chung i wsp. (2011 r.), którzy dokonali przeglądu prac i metaanalizy badań dotyczących przyjmowania witaminy D samej lub łącznie z wapniem w prewencji złamań. Stwierdzono w niej, że podawanie samej witaminy D nie zmniejsza ryzyka złamań, a podawanie łącznie z wapniem wpływa na zmniejszenie tego ryzyka, zwłaszcza w populacji osób starszych przebywających w domach opieki. Wpływ ten był słabszy u osób starszych niemieszkających w domach opieki. Niezależnie Reid i wsp. (2013 r.) na podstawie systematycznego przeglądu prac i metaanalizy doszli do wniosku, że powszechne stosowanie witaminy D w prewencji osteoporozy w grupie osób po 50 r.ż. nieprzebywających w domach opieki i bez czynników ryzyka jej niedoboru wydaje się nieuzasadnione. Również Avenell i wsp. (2014 r.) w systematycznym przeglądzie prac stwierdzają, że przyjmowanie samej witaminy D nie zmniejsza częstości złamań u kobiet po menopauzie i u starszych mężczyzn, a jej przyjmowanie łącznie z wapniem może wpływać na zmniejszenie częstości złamań. Jednak łączne podawanie tych dwu substancji może spowodować dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego i choroby nerek. Silk i wsp. (2015 r.) wskazują, że niewiele danych potwierdza pozytywny wpływ łącznego podawania witaminy D i wapnia zdrowym starszym mężczyznom w celu poprawy BMD.

Zalecenia Institute of Medicine

Autorzy rekomendacji USPSTF (2015 r.) zaznaczają, że stężenie witaminy D w surowicy może również zwiększyć ekspozycja na promieniowanie UVB, ale na jej efektywność wpływają różne czynniki: szerokość geograficzna, pora roku, pora dnia, karnacja, stopień zasłonięcia skóry przez ubranie, stosowanie kremów z filtrami przeciwsłonecznymi. Zasadniczo jednak zwiększona ekspozycja na promieniowanie słoneczne jako metoda zapobiegania niedoborom witaminy D nie jest rekomendowana ze względu na wzrost ryzyka raka skóry.

Normy podaży witaminy D określono na podstawie zaleceń Institute of Medicine (IOM, 2011):

• w populacji niemowląt do 1 r.ż. – wystarczające spożycie (AI – adequate intake) wynosi 10 μg/24 h (400 j.m./24 h)
• w populacji od 1 do 70 r.ż. oraz kobiet ciężarnych i karmiących – średnie zapotrzebowanie w grupie (EAR – estimated average requirement) wynosi 10 μg/24 h (400 j.m./24 h), a zalecane dzienne spożycie (RDA – recommended daily allowance) – 15 μg/24 h (600 j.m./24 h)
• w populacji osób po 70 r.ż. – EAR wynosi 10 μg/24 h (400 j.m./24 h), a RDA 20 μg/24 h (800 j.m./24 h).

Eksperci IOM zaznaczają, że ryzyko niedoboru witaminy D i zmniejszenia BMD pojawia się przy stężeniu 25(OH)D <12 ng/ml (30 nmol/l), a u części osób nawet przy stężeniu 12-20 ng/ml (30-50 nmol/l). Prawidłowe stężenie 25(OH)D dla całej populacji wynosi ≥20 ng/ml (≥50 nmol/l). Zapewnienie zalecanego dziennego spożycia witaminy D zapobiega jej deficytowi u 97,5% osób, jest bezpieczne oraz pozwala na utrzymanie stężenia 25(OH)D w surowicy krwi >20 ng/ml.

Ponadto eksperci IOM (2011 r.) są zdania, że dane, które potwierdzałyby zmniejszenie ryzyka rozwoju przewlekłych chorób innych niż choroby układu szkieletowego, są niejednoznaczne i nie wykazują związków przyczynowych. Wydaje się, że zarówno zbyt małe, jak i zbyt wysokie stężenie witaminy D ma związek z ryzykiem wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych, zwapnień w naczyniach krwionośnych, upadków, zespołu słabości, nowotworu trzustki i ogólnej umieralności. Oznacza to, że najmniejsze jest ryzyko rozwoju chorób u osób z umiarkowanym stężeniem 25(OH)D w surowicy, a największe u osób z małym i z dużym stężeniem. Nie potwierdzono jednoznacznie, aby stężenie >30 ng/ml było związane z większymi korzyściami zdrowotnymi. Z kolei stężenie >50 ng/ml uznano za prawdopodobnie niebezpieczne. Ze względu na niewystarczające dane dyskusyjne jest uznanie stężenia 25(OH)D w surowicy >20 ng/ml za niedobór i podawanie dużych dawek witaminy D. Eksperci IOM twierdzą również, że częstość niedoborów witaminy D w populacji USA jest przeszacowana (IOM, 2011; Ross i wsp. 2011).

Plejotropowe działanie witaminy D

Wpływ stężenia witaminy D na zdrowie oceniali w systematycznym przeglądzie piśmiennictwa i metaanalizie Theodoratou i wsp. (2014). Badacze analizowali zależność między stężeniem witaminy D w surowicy a 137 stanami i chorobami (m.in. układu krążenia, nerwowego, kostnego, chorobami autoimmunologicznymi, chorobami metabolicznymi, nowotworami, chorobami zakaźnymi i in.). Stwierdzili, że istnieją badania sugerujące związek między wyższym stężeniem witaminy D w surowicy a mniejszym ryzykiem rozwoju raka jelita grubego, złamań kości innych niż kręgosłupa, niskim BMD w szyjce kości udowej, chorobami układu krążenia, nadciśnieniem tętniczym, udarem mózgu, zaburzeniami poznawczymi, depresją, zespołem metabolicznym, cukrzycą typu 2, hipercholesterolemią, zaburzeniami równowagi i zaburzeniami hormonalnymi u osób z przewlekłą chorobą nerek. Ponadto stwierdzili związek między wysokim stężeniem witaminy D a większym ryzykiem upadków oraz hiperkalcemią u osób z przewlekłą chorobą nerek niewymagających dializy. Autorzy przeglądu ostatecznie doszli do wniosku, że choć prowadzono badania nad związkiem między małym stężeniem 25(OH)D w surowicy a większym ryzykiem różnych schorzeń, to nie można sformułować jednoznacznych wniosków. Zależności stwierdzone w badaniach obserwacyjnych nie były oceniane w badaniach klinicznych. Sama suplementacja witaminy D nie zwiększa BMD, jak również nie zmniejsza częstości złamań.