Coraz większe możliwości farmakoterapii nieuchronnie niosą ze sobą zwiększenie ryzyka działań niepożądanych – zarówno z przyczyn zależnych od pacjenta, takich jak wiek i obciążenie chorobami, jak i z powodu niekorzystnych interakcji lekowych. Celem artykułu jest przybliżenie zagadnienia nefrotoksycznego działania często stosowanych leków.

CELE ARTYKUŁU

Po przeczytaniu artykułu Czytelnik powinien wiedzieć:

• jakie są czynniki ryzyka uszkodzenia nerek w przebiegu farmakoterapii
• jakie leki są najbardziej niebezpieczne z punktu widzenia ryzyka nefrotoksyczności
• jakich połączeń lekowych należy unikać
• jaką profilaktykę należy zastosować

Duże możliwości leczenia pociągają za sobą dużą odpowiedzialność – tak pokrótce można podsumować współczesną farmakoterapię, pozostawiającą do dyspozycji lekarza niezwykle szeroką gamę środków terapeutycznych, lecz zarazem stawiającą go przed wyzwaniem uniknięcia niepożądanych działań i interakcji. Jednym z najczęstszych zagrożeń farmakoterapii jest nefrotoksyczność leków objawiająca się poprzez ostre uszkodzenie nerek lub pogorszenie ich funkcji. W ciągu ostatnich lat systematycznie wzrasta odsetek hospitalizacji z tej przyczyny,¹ dlatego tak ważna jest wiedza, jakie leki i dlaczego mogą być szkodliwe dla nerek.

Czynniki ryzyka nefrotoksyczności

Nerki z racji swojej funkcji wydalniczej są organem bardzo narażonym na toksyczne działanie substancji chemicznych. Nasilenie efektu nefrotoksycznego u zdrowego pacjenta jest w większości przypadków bezpośrednio związane z dawką i częstością stosowania danego leku. W przypadku istnienia czynników ryzyka u danego chorego nawet standardowe dawki leków mogą wiązać się z pogorszeniem czynności narządu. Występują też przypadki osobniczo uwarunkowanej nadwrażliwości na działanie toksyczne leku. Niestety, często grupą wymagającą łączenia ze sobą kilku rodzajów potencjalnie nefrotoksycznych leków są pacjenci obciążeni czynnikiem lub czynnikami ryzyka. Do tej grupy należą przede wszystkim osoby w podeszłym wieku, gdyż dochodzi u nich do pogorszenia czynności nerki w wyniku fizjologicznego procesu starzenia się, któremu podlegają też nerki. Z wiekiem stają się one bardziej podatne na ostre uszkodzenie, rzadziej też obserwowany jest powrót do ich prawidłowej funkcji po odstawieniu leku.² Na to wszystko nakładają się obciążenia licznymi schorzeniami towarzyszącymi wymagającymi przewlekłej farmakoterapii, takimi jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze czy choroby serca. Pacjent w wieku podeszłym jest zawsze pacjentem zwiększonego ryzyka, wymagającym dużej ostrożności podczas rozpoczynania leczenia. Najważniejsze czynniki ryzyka nefrotoksyczności, zarówno zależne od pacjenta, jak i od stosowanego preparatu, wymienione są w  tabeli 1.³