Metformina jest powszechnie przepisywanym lekiem w terapii zaburzeń gospodarki węglowodanowej. O ile nie ma przeciwwskazań, powinna być stosowana długoterminowo szczególnie z powodu jej działania ochronnego względem układu krążenia.

CELE ARTYKUŁU

Po przeczytaniu artykułu Czytelnik powinien umieć:

• rozpoznać wskazania do leczenia metforminą
• rozpoznać działania niepożądane leczenia metforminą
• przedstawić strategię zapobiegania działaniom niepożądanym metforminy
• wymienić względne i bezwzględne przeciwwskazania do stosowania metforminy

Wprowadzenie

Pochodne biguanidu przeszły długą i trudną drogę, zanim osiągnęły obecny status. Działanie występujących w rutwicy lekarskiej związków początkowo skupiło uwagę na ich potencjale hipoglikemizującym, po czym na długie lata praktycznie zrezygnowano z ich stosowania ze względu na doniesienia o zwiększonym ryzyku kwasicy mleczanowej. Metformina została przywrócona do łask przez Food and Drug Administration (FDA) w 1995 r., jednak prawdziwy renesans nadszedł w 1998 r., kiedy ogłoszono wyniki słynnego UKPDS (United Kingdom Prospective Diabetes Study),¹ wskazując na istotne korzyści płynące z jej długoterminowego stosowania u otyłych pacjentów z cukrzycą typu 2 w prewencji pierwotnej chorób układu krążenia. Intrygujący był szczególnie fakt, że działanie to wydawało się niezależne od osiągniętych efektów hipoglikemizujących, co pozwoliło na przypisanie metforminie tzw. plejotropizmu, czyli wielokierunkowego działania w różnych tkankach i narządach. Klinicznie wspomniany efekt, poza niezależnym od insuliny obniżeniem stężenia glukozy, obserwujemy np. jako hamowanie syntezy cholesterolu i triglicerydów.^2,3 Ponadto prawdopodobnie lek odpowiada za zmniejszenie gotowości prozakrzepowej poprzez modyfikację upośledzonej fibrynolizy⁴ oraz aktywności czynników zaangażowanych w proces krzepnięcia^5-8 i aktywność płytek krwi.⁹ Tak rozległe efekty zapewne wynikają z bardzo złożonego i nie do końca poznanego mechanizmu działania molekularnego leku, za podstawę którego obecnie przyjmuje się regulację procesów energetycznych komórek m.in. poprzez zmniejszenie produkcji ATP i aktywacji AMPK (AMP-activated protein kinase).^10,11 Najprawdopodobniej wspomniany mechanizm odpowiada także za hamowanie wzrostu niektórych guzów oraz obserwowaną w badaniach zmniejszoną zachorowalność na nowotwory.^12-17 Doniesienia z zakresu onkologii były kolejnym, istotnym argumentem za szerokim stosowaniem metforminy.

Wskazania do stosowania metforminy