Objawy kliniczne

Postać klasyczna świerzbu

Najbardziej charakterystycznym objawem, każdorazowo nasuwającym podejrzenie świerzbu, są dolegliwości świądowe. Typowo nasilają się po rozgrzaniu ciała, najczęściej w godzinach nocnych.² Co ważne, świąd może dotyczyć skóry zajętej przez wykwity, jak również skóry zdrowej.¹² Uogólniony, intensywny świąd i osutka grudkowa (ryc. 2, 3) są spowodowane obecnością pasożyta oraz wtórną alergizacją na odchody, ślinę, jaja oraz fragmenty ciała roztoczy.² Najczęściej zajętymi okolicami są:

Rycina 3. Zmiany w obrębie dołu pachowego

• ręce (u 86 proc. chorych),
• nadgarstki (82 proc.),
• okolice narządów płciowych u mężczyzn (64,5 proc.),
• okolice brzucha (56 proc.),
• brodawki sutkowe u kobiet (28 proc.).¹³

Objawem patognomonicznym są nory świerzbowcowe, zlokalizowane głównie w obrębie przestrzeni międzypalcowych rąk oraz nadgarstków, układające się wzdłuż linii prostej lub w kształcie litery C lub S.² Świąd i zmiany skórne mogą się utrzymywać do dwóch tygodni po zakończeniu terapii.⁸ W świerzbie trwającym długo na pierwszy plan mogą wysuwać się wykwity wtórne spowodowane przewlekłym świądem i drapaniem skóry, takie jak:

• przeczosy,
• lichenizacja,
• złuszczanie,
• przebarwienia pozapalne.²

Świerzb o nietypowej manifestacji klinicznej

Problem ze zdiagnozowaniem świerzbu u niemowląt i dzieci wydaje się powszechny. We francuskim badaniu przedstawionym przez Pouessela i wsp. stwierdzono, że aż w przypadku 41 proc. dzieci ze świerzbem przyjętych na pediatryczną izbę przyjęć i badanych wcześniej przez przynajmniej jednego lekarza nie postawiono poprawnej diagnozy.¹⁴ Trudności diagnostyczno-terapeutyczne u młodszych pacjentów wynikają z:

• odmienności obrazu klinicznego choroby,
• skomplikowanego różnicowania zmian skórnych,
• ograniczeń w leczeniu.

U dzieci do 2. r.ż. pęcherzyki, krosty i grudki typowo występują w:

• obrębie głowy,
• szyi,
• dłoni,
• podeszew stóp,
• fałdów skórnych.¹⁵

U niemowląt stosunkowo często dochodzi do powstawania pęcherzy, guzków i, szczególnie w przypadku rąk i stóp, nadkażeń bakteryjnych.¹⁶ U starszych dzieci charakter i umiejscowienie zmian skórnych są podobne jak u osób dorosłych. W przypadku procesu przewlekłego może powstawać hiperpigmentacja i lichenizacja rozległych obszarów skóry. Czasami w zajętych okolicach, zwłaszcza na rękach, stopach i w fałdach skórnych, tworzą się guzki o wymiarach 2-4 mm.¹⁵

Świerzb u osób starszych ma specyfikę uwarunkowaną zaburzeniami odpowiedzi immunologicznej i zmianami strukturalnymi oraz czynnościowymi skóry. Oprócz typowych okolic może być zajęta:

• skóra owłosiona głowy,
• łokcie,
• kolana,
• podeszwy stóp.

U osób obciążonych chorobami przewlekłymi często dochodzi do zajęcia pośladków i pleców. Silnym dolegliwościom świądowym nie zawsze towarzyszy adekwatna reakcja zapalna.⁴ Znacznie rzadziej występującą postacią świerzbu, dotyczącą zwykle osób po 65. r.ż., jest świerzb pęcherzowy. Obraz kliniczny może bardzo przypominać choroby pęcherzowe, gdyż wykwitami dominującymi są tu pęcherze, natomiast typowe grudki bywają nieliczne. Pierwszy opis przypadku pacjenta ze świerzbem pęcherzowym został opublikowany w 1974 roku przez Beana. W ciągu ostatnich 40 lat opisano zaledwie 32 przypadki tej odmiany świerzbu w literaturze medycznej.¹³

Świerzb norweski, zwany hiperkeratotycznym, po raz pierwszy opisali Danielson i Bock w 1848 roku u pacjentów z trądem. Obecnie jest dużo rzadziej spotykany. W większości przypadków dotyka on osoby zakażone HIV, HTLV-1, z niedorozwojem fizycznym, umysłowym, np. z zespołem Downa, oraz z upośledzoną odpornością na skutek leczenia immunosupresyjnego (chemioterapia, transplantacja narządów). Wymienione sytuacje kliniczne stwarzają doskonałe warunki do intensywnego namnażania się pasożytów i powstawania nasilonych zmian skórnych pod postacią hiperkeratozy. Cechą charakterystyczną jest nietypowa lokalizacja wykwitów obejmująca:

• owłosioną skórę głowy,
• twarz,
• łokcie,
• kolana,
• ręce,
• stopy.