Oddziaływania psychospołeczne

U wszystkich kobiet nadużywających substancji psychoaktywnych (również w przeszłości) należy przeprowadzić tzw. krótką interwencję, czyli trwającą zazwyczaj 5-30 min zindywidualizowaną rozmowę ukierunkowaną na zmniejszenie ilości przyjmowanych substancji psychoaktywnych. Sprzyja ona redukcji ilości alkoholu oraz liczby dni intensywnego picia. Sposób przeprowadzania krótkiej interwencji zależy od wzorca spożywania alkoholu przez daną pacjentkę. Należy również rozważyć skierowanie do terapeuty uzależnień. Uzasadniona może być także krótka rozmowa (interwencja) z nadużywającym alkoholu partnerem.^6,7

Zindywidualizowana opieka obejmuje wybór odpowiednich interwencji psychospołecznych (psychoterapia, wsparcie społeczne) i farmakologicznych o właściwej intensywności na podstawie kompleksowej oceny pacjentki. W psychoterapii uzależnień stosuje się terapię poznawczo-behawioralną, program nagradzania pozytywnych zachowań (contingency management), terapię wzmacniającą motywację. Interwencje społeczne obejmują pomoc w zakwaterowaniu, trening zawodowy, trening rodzicielski, trening umiejętności życiowych, pomoc prawną, wizyty domowe i programy charytatywne.⁷

Farmakoterapia wspomagająca abstynencję

W podtrzymywaniu abstynencji w przebiegu uzależnienia od alkoholu stosuje się akamprozat, disulfiram, nalmefen lub naltrekson. Charakterystykę leków przedstawiono w tabeli 3.

Tabela 3. Leki wspomagające utrzymanie abstynencji^1,11,12

Działanie akamprozatu tłumaczy się modulującym wpływem na receptory glutaminergiczne NDMA oraz agonizmem receptorów GABA-A, a co za tym idzie – ich regulacją w dół.¹¹ Dokładny mechanizm działania odpowiedzialny za podtrzymywanie abstynencji nie jest znany.¹² Wydaje się, że lek przywraca prawidłową równowagę neuroprzekaźników w mózgu, zaburzoną długotrwałym używaniem alkoholu. Zmniejsza to nasilenie objawów odstawiennych i ułatwia utrzymanie abstynencji.¹ Akamprozat jest lekiem relatywnie bezpiecznym i dobrze tolerowanym.¹²

Disulfiram hamuje aktywność dehydrogenazy aldehydowej – enzymu metabolizującego produkt utleniania etanolu (aldehyd octowy) do fizjologicznie obojętnego octanu, przez co powoduje kumulowanie się toksycznego metabolitu w ilości 5-10-krotnie większej niż przy niestosowaniu leku.¹ Interakcja ta skutkuje ostrymi objawami autonomicznymi: wzrostem lub spadkiem ciśnienia tętniczego, przyspieszeniem akcji serca, nadmierną potliwością, bólem głowy, nudnościami i wymiotami. Ich nasilenie zależy od ilości spożytego alkoholu i dawki disulfiramu.^1,11,12 Działanie kliniczne leku opiera się na warunkowaniu klasycznym, czyli łączeniu picia alkoholu z nieprzyjemnymi konsekwencjami.¹¹ Najlepsze rokowania mają pacjenci silnie zmotywowani do zaprzestania picia.¹² Disulfiram jest przeciwwskazany u osób obciążonych chorobami serca oraz uszkodzeniem wątroby.¹¹

Nalmefen i naltrekson są antagonistami receptorów opioidowych, biorących również udział w wywoływaniu efektu odurzenia. Ich blokada osłabia euforyzujące działanie alkoholu i zmniejsza motywację do picia. W odróżnieniu od przewlekle stosowanego naltreksonu nalmefen należy przyjmować doraźnie, na 1-2 h przed rozpoczęciem picia.¹¹ Naltrekson jest przeciwwskazany u osób uzależnionych od opioidów.¹²

Jak do tej pory nie ustalono jednoznacznie bezpieczeństwa i skuteczności leków stosowanych w uzależnieniu od alkoholu w okresie ciąży. U każdej pacjentki należy indywidualnie ocenić stosunek spodziewanych korzyści do ryzyka.^1,7

Postępowanie w alkoholowym zespole abstynencyjnym

Zespół abstynencyjny występuje po całkowitym lub częściowym wycofaniu substancji używanej w sposób powtarzany, długotrwale, zwykle w wysokich dawkach.¹⁰ Często ma ciężki przebieg i wymaga leczenia w warunkach szpitalnych.

Objawy alkoholowego zespołu abstynencyjnego

Niepowikłany alkoholowy zespół abstynencyjny objawia się niepokojem, drżeniem mięśniowym, zaburzeniami rytmu dobowego, wzmożoną aktywnością układu wegetatywnego skutkującą występowaniem tachykardii, nadciśnienia tętniczego, rozszerzeniem źrenic, wzrostem temperatury ciała i przyspieszeniem perystaltyki przewodu pokarmowego.¹³

Alkoholowy zespół abstynencyjny może przebiegać z majaczeniem, czyli stanem zaburzeń świadomości pochodzenia toksycznego z towarzyszącymi zaburzeniami somatycznymi.¹⁰ Majaczenie pojawia się zazwyczaj po ok. 3 dobach od wystąpienia objawów abstynencyjnych i trwa zwykle 1-8 dni (najczęściej 2-3 dni).¹⁴ Typowe objawy to zaburzenia świadomości, orientacji allopsychicznej (co do czasu i miejsca), uwagi, pamięci, orientacji, funkcji językowych i wzrokowo-przestrzennych, percepcji, żywe omamy i iluzje z zakresu różnych zmysłów, urojenia, pobudzenie psychoruchowe.^10,14

Objawom abstynencyjnym mogą towarzyszyć zaburzenia będące skutkiem działania alkoholu i innych toksycznych związków zawartych w napojach alkoholowych. Bywają one powikłaniami przewlekłego picia, takimi jak niedobory witaminowe i białkowe czy zaburzenia elektrolitowe wynikające z nieprawidłowej diety czy częstych wymiotów. Powinny one być właściwie diagnozowane i skutecznie leczone.¹³

Badania dodatkowe

Wykonywanie oznaczeń laboratoryjnych służy zarówno diagnostyce ostrych powikłań zespołu abstynencyjnego, jak również ocenie współchorobowości somatycznej, w tym powikłań przewlekłego używania alkoholu. Zaleca się następujące badania:

• morfologię krwi obwodowej
• glikemię
• poziom elektrolitów (Na, K, Cl, Mg, Ca)
• parametry wątrobowe (aminotransferazy, GGTP, bilirubina)
• parametry nerkowe (mocznik, kreatynina)
• gazometrię
• amylazę (we krwi i moczu), lipazę
• kinazę kreatynową
• białko C-reaktywne (CRP)
• koagulogram, INR
• lipidogram.¹³