Nadużywanie alkoholu stanowi istotny i powszechny problem w populacji polskiej. Pomimo zakrojonych na szeroką skalę akcji profilaktycznych i edukacyjnych znaczny odsetek kobiet nie rezygnuje z alkoholu po zajściu w ciążę.

lek. Karolina Wilczyńska

dr hab. n. med. Napoleon Waszkiewicz

CELE ARTYKUŁU

Po przeczytaniu artykułu Czytelnik powinien umieć:

• przedstawić zagrożenia wynikające z nadużywania alkoholu w ciąży
• rozpoznać objawy wskazujące na nadużywanie alkoholu przez kobietę w ciąży
• przedstawić strategię postępowania terapeutycznego u kobiety w ciąży nadużywającej alkoholu
• rozpoznać sytuacje wynikające z nadużywania alkoholu w ciąży wymagające pilnego skierowania kobiety do innych specjalistów lub do szpitala

Wprowadzenie

Dzieci matek spożywających alkohol w okresie ciąży narażone są na występowanie zaburzeń ze spektrum płodowego zespołu alkoholowego, jak również powikłań okołoporodowych. Powoduje to konieczność badania przesiewowego ciężarnych w kierunku nieprawidłowości związanych z używaniem alkoholu i właściwego leczenia z uwzględnieniem specyfiki ciąży.

Znaczenie nadużywania alkoholu w ciąży

Mimo powszechnej, jak się wydaje, świadomości na temat szkodliwości alkoholu w czasie ciąży problem dotyczy wciąż ok. 10% kobiet.^1,2 Główne przyczyny spożywania alkoholu przez ciężarne to:

• brak świadomości bycia w ciąży
• niedostateczna wiedza na temat szkodliwości alkoholu dla płodu
• funkcjonowanie w grupie społecznej, w której picie alkoholu jest normą i zachowaniem pożądanym
• używanie alkoholu jako sposobu radzenia sobie z trudnymi sytuacjami (przemoc, depresja, ubóstwo, izolacja)
• wcześniejsze uzależnienie od alkoholu.³

Czynnikami predykcyjnymi takiego postępowania są: wiek matki (<18 lub >30 lat), bardzo wysoki lub bardzo niski dochód, doświadczanie przemocy w związku, używanie innych substancji (w tym nikotyny), depresja, trauma, partner nadużywający alkoholu.^2,3

Nadużywanie alkoholu stanowi istotny i powszechny problem w populacji polskiej. Mimo zakrojonych na szeroką skalę akcji profilaktycznych i edukacyjnych znaczny odsetek kobiet nie rezygnuje z alkoholu po zajściu w ciążę. Jego nadużywanie może wywoływać bezpośredni efekt teratogenny, wpływać na płód pośrednio poprzez upośledzenie funkcji łożyska, jak również być przyczyną antyzdrowotnych zachowań matki.⁴

Przewlekłe picie powoduje zaburzenia czynności osi podwzgórze-przysadka-nadnercza, a odstawienie alkoholu indukuje stan hiperkortyzolemii. W ciąży kortyzol zwiększa produkcję CRH w łożysku na zasadzie dodatniego sprzężenia zwrotnego, co może skutkować przedwczesnym porodem.¹

Występujące w przebiegu alkoholowego zespołu abstynencyjnego nadciśnienie tętnicze powoduje zaburzenia krążenia w łożysku. Grozi to jego przedwczesnym odwarstwieniem się, niedożywieniem i niedotlenieniem płodu, porodem przedwczesnym oraz powikłaniami płodowymi, do śmierci włącznie.^1,4,5 Ponadto pacjentka z objawami majaczenia alkoholowego, psychotycznymi, zdezorientowana, może poprzez swoje działania szkodzić rozwijającemu się dziecku.⁵

Ekspozycja na alkohol w okresie prenatalnym może prowadzić do zaburzeń neurorozwojowych ze spektrum płodowego zespołu alkoholowego. Obejmują one upośledzenie wzrostu, dysmorfię twarzy, opóźnienie rozwoju, dysfunkcje centralnego systemu nerwowego, deficyty w zakresie inteligencji, pamięci i funkcji wykonawczych, zaburzenia w obrębie układu sercowo-naczyniowego i defekty kończyn.^1,2,4

Diagnostyka uzależnienia od alkoholu

Podstawą diagnostyki nadużywania alkoholu są ocena zachowania, wywiad i badanie przedmiotowe. Badania laboratoryjne służą raczej potwierdzeniu rozpoznania. Są one jednak nie do przecenienia w sytuacjach, gdy nie ma możliwości zebrania rzetelnego wywiadu (np. pacjent nieprzytomny lub usiłujący ukryć problem alkoholowy). Są również pomocne w monitorowaniu efektów leczenia i kontroli utrzymywania abstynencji. Mogą także pełnić funkcję motywacyjną.⁶

Ciężarne nadużywające alkoholu często borykają się z problemem bezdomności, współistnieniem zaburzeń psychicznych, doświadczaniem przemocy, używaniem innych substancji psychoaktywnych.^1,2 Kompleksowa ocena pacjentki powinna zatem obejmować oszacowanie wzorców nadużywania substancji, współchorobowości somatycznej i psychiatrycznej oraz kontekstu rodzinnego i problemów socjalno-bytowych.⁷