Pro­fi­lak­ty­ka

Wcze­sne roz­po­zna­nie cho­ro­by oraz uni­ka­nie eks­po­zy­cji na an­ty­gen są pod­sta­wą dzia­ła­nia i w wie­lu przy­pad­kach wy­star­cza­ją­cym po­stę­po­wa­niem u cho­rych na aler­gicz­ne za­pa­le­nie pę­che­rzy­ków płuc­nych. Za­prze­sta­nie na­ra­że­nia na an­ty­gen po­wo­du­je w ostrych lub po­do­strych po­sta­ciach cał­ko­wi­te ustą­pie­nie ob­ja­wów i za­bu­rzeń czyn­no­ścio­wych, a w prze­wle­kłych sta­diach sta­bi­li­za­cję zmian, stąd tak waż­na jest iden­ty­fi­ka­cja an­ty­ge­nów po­wo­du­ją­cych cho­ro­bę.76 W przy­pad­ku trud­nej do wy­eli­mi­no­wa­nia eks­po­zy­cji za­wo­do­wej na or­ga­nicz­ne an­ty­ge­ny (np. rol­ni­cy), u cho­rych na ostrą po­stać AZPP sku­tecz­ne jest sto­so­wa­nie ma­sek prze­ciw­py­ło­wych z fil­tra­mi ty­pu HE­PA.77 Nie są one jed­nak kom­for­to­we pod­czas pra­cy. Bar­dzo waż­ny jest sta­ły nad­zór me­dycz­ny nad oso­ba­mi na­ra­żo­ny­mi na an­ty­gen i za­kaz dal­szej eks­po­zy­cji za­wo­do­wej w przy­pad­ku pro­gre­sji zmian. Pro­fi­lak­ty­ka pier­wot­na po­le­ga­ją­ca na ogra­ni­cze­niu eks­po­zy­cji na an­ty­ge­ny dzię­ki za­sto­so­wa­niu wła­ści­wych tech­no­lo­gii w prze­my­śle i rol­nic­twie zmniej­sza czę­stość wy­stę­po­wa­nia cho­ro­by. Do­bra wen­ty­la­cja, in­sta­la­cja sys­te­mów grzew­czych, kli­ma­ty­za­cja w do­mu i w miej­scu pra­cy sku­tecz­nie zmniej­sza­ją za­pa­dal­ność na cho­ro­bę.78 Czysz­cze­nie miesz­kań eli­mi­nu­ją­ce Tri­cho­spo­ron cu­ta­neum za­po­bie­ga se­zo­no­we­mu AZPP.79

Le­cze­nie

U cho­rych z utrzy­mu­ją­cy­mi się ob­ja­wa­mi kli­nicz­no­-ra­dio­lo­gicz­no­-czyn­no­ścio­wy­mi w prze­bie­gu prze­wle­kłej lub po­do­strej po­sta­ci cho­ro­by le­cze­niem z wy­bo­ru jest sto­so­wa­nie do­ust­nych gli­ko­kor­ty­ko­ste­ro­idów. Le­ki te nie mo­gą jed­nak za­stą­pić za­prze­sta­nia eks­po­zy­cji na aler­gen, co jest nie­odzow­nym ele­men­tem po­stę­po­wa­nia te­ra­peu­tycz­ne­go u tych cho­rych.80 Ste­ro­idy przy­czy­nia­ją się do szyb­kie­go ustę­po­wa­nia ostrych ob­ja­wów, ale ich sku­tecz­ność w dłu­go­trwa­łej ob­ser­wa­cji cho­rych na alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych wy­ma­ga pro­spek­tyw­nych kon­tro­lo­wa­nych ba­dań z ran­do­mi­za­cją. Za­le­ca się sto­so­wa­nie pred­ni­zo­nu w daw­ce 0,5 mg/kg/24h przez kil­ka ty­go­dni i stop­nio­we zmniej­sza­nie daw­ki.76 W cięż­kich przy­pad­kach sku­tecz­ne by­ły pul­sy z me­tyl­pred­ni­zo­lo­nu (15 mg/kg/24h do­żyl­nie).81 Uka­za­ły się też do­nie­sie­nia o sku­tecz­no­ści sto­so­wa­nia wziew­nych gli­ko­kor­ty­ko­ste­ro­idów.82 Po­nie­waż gli­ko­kor­ty­ko­ste­ro­idy są nie­sku­tecz­ne u cho­rych, u któ­rych do­szło do włók­nie­nia płuc, stąd na­dal po­szu­ku­je się no­wych le­ków prze­ciw­dzia­ła­ją­cych od­kła­da­niu się ko­la­ge­nu. Teo­re­tycz­nie le­ki ha­mu­ją­ce dzia­ła­nie TNFα, ta­kie jak in­flik­sy­mab lub eta­ner­cept, mo­gą być po­moc­ne w le­cze­niu prze­wle­kłych po­sta­ci cho­ro­by, ale nie ma jesz­cze na to prze­ko­ny­wu­ją­cych do­wo­dów. W mo­de­lu eks­pe­ry­men­tal­nym AZPP u zwie­rząt stwier­dzo­no sku­tecz­ność ery­tro­my­cy­ny, być mo­że wy­ni­ka­ją­cą z prze­ciw­za­pal­ne­go dzia­ła­nia le­ku.83 W przy­pad­ku AZPP wy­wo­ła­ne­go przez  M. avium­-in­tra­cellu­la­re stwier­dzo­no do­brą sku­tecz­ność le­cze­nia prze­ciw­prąt­ko­we­go.84

Ro­ko­wa­nie

Ostre i czę­ścio­wo tak­że po­do­stre po­sta­ci cho­ro­by zwią­za­ne są z do­brym ro­ko­wa­niem i zwy­kle ma­ją ko­rzyst­ny prze­bieg, a zmia­ny w ukła­dzie od­de­cho­wym po za­prze­sta­niu na­ra­że­nia na an­ty­gen ustę­pu­ją.85 Zda­rza­ły się jed­nak przy­pad­ki zgo­nu spo­wo­do­wa­ne­go cięż­ką hi­pok­se­mią po eks­po­zy­cji na du­żą ilość an­ty­ge­nu.86 Zde­cy­do­wa­nie gor­sze ro­ko­wa­nie stwier­dzo­no w po­sta­ciach prze­wle­kłych, szcze­gól­nie z włók­nie­niem płuc.37 Zmia­ny w płu­cach po­stę­pu­ją w tych przy­pad­kach przy sys­te­ma­tycz­nym wdy­cha­niu aler­ge­nów, a nie­kie­dy na­wet mi­mo uni­ka­nia eks­po­zy­cji na an­ty­gen. Wie­lo­let­nie ob­ser­wa­cje wy­ka­zu­ją, że u cho­rych z prze­wle­kłym alergicznym zapaleniem pęcherzyków płucnych po­mi­mo sto­so­wa­ne­go le­cze­nia zwy­kle utrzy­mu­ją się za­bu­rze­nia czyn­no­ścio­we i ra­dio­lo­gicz­ne w ukła­dzie od­de­cho­wym.87 Roz­po­zna­nie AZPP nie jest pro­ste, ale naj­waż­niej­sze jest, aby w od­po­wied­nim mo­men­cie wziąć pod uwa­gę tę cho­ro­bę. Wcze­sne roz­po­zna­ne i od­po­wied­nie po­stę­po­wa­nie po­pra­wia ro­ko­wa­nie.

Pi­śmien­nic­two

1. Bo­ur­ke SJ, Dal­phin JC, Boyd G, et al. Hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis: cur­rent con­cepts. Eur Re­spir J 2001;18(Suppl 32):81s­-92s.

2. McShar­ry C, An­der­son K, Bo­ur­ke SJ, et al. Ta­kes your bre­ath away: the im­mu­no­lo­gy of extrin­sic al­ler­gic alve­oli­tis. Clin Exp Im­mu­nol 2002;128:3-9.

3. Wild LG, Lo­pez M. Hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis: a com­pre­hen­si­ve re­view. J In­vest Al­ler­gol Clin Im­mu­nol 2001;11:3-15.

4. Lo­pez­-Cam­pos JL, Ro­dri­gez­-Be­cer­ra E, Al­fge­me Mi­cha­vil­la I, et al. Epi­de­mio­lo­gy of in­ter­sti­tial lung di­se­ases. The RE­NIA stu­dy. Eur Re­spir J 2000;18(Suppl. 33):440s­-48s.

5. Ame­ri­can Tho­ra­cic So­cie­ty, Me­di­cal Sec­tion of the Ame­ri­can Lung As­so­cia­tion. Re­spi­ra­to­ry he­alth ha­zards in agri­cul­tu­re. Am J Re­spir Crit Ca­re Med 1998;158(Suppl):S1­-S76.

6. Hi­ra­ka­ta Y, Ka­toh T, Ishii Y, et al. Tri­cho­spo­ron asa­hii­-in­du­ced asth­ma in a fa­mi­ly with Ja­pa­ne­se sum­mer­-ty­pe hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis. Ann Al­ler­gy Asth­ma Im­mu­nol 2002;88:335-8.

7. Bo­ur­ke S, Boyd G. Pi­ge­on fan­ciers’ lung. Br Med J 1997;315:70-71.

8. Me­le­niew­ska­-Ma­ci­szew­ska A, Kuś J, We­so­łow­ski S i wsp. Wy­stę­po­wa­nie aler­gicz­ne­go za­pa­le­nia pę­che­rzy­ków płuc­nych w Pol­sce w la­tach 1990-1994. Pneu­mo­nol Aler­gol Pol 1997;65:205-10.

9. Lod­den­kem­per R. Eu­ro­pe­an lung whi­te bo­ok. ERSJ Ltd 2003.

10. Fan LL. Hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis in chil­dren. Curr Opin Pe­diatr 2002;14:323-26.

11. Ja­cobs RL, An­drews ChP, Co­al­son J. Or­ga­nic an­ti­gen­-in­du­ced in­ter­sti­tial lung di­se­ase: dia­gno­sis and ma­na­ge­ment. Ann Al­ler­gy Asth­ma Im­mu­nol 2002;88:30-41.

12. Lee SK, Kim SS, Nahm DH, et al. Hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis cau­sed by Fu­sa­rium na­pi­for­me in a ho­me envi­ron­ment. Al­ler­gy 2000;55:1190-3.

13. Apo­sto­la­kos MJ, Ros­smo­ore H, Bec­kett WS. Hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis from or­di­na­ry re­si­den­tial expo­su­res. Envi­ron He­alth Per­spect 2001;109:979-81.

14. Rick­man O, Ryu J, Fi­dler M, et al. Hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis as­so­cia­ted with My­co­bac­te­rium avium com­plex and hot tub use. Mayo Clin Proc 2002;77;1233-37.

15. Mo­re­no­-An­cil­lo A, Vin­cen­te J, Go­mez L, et al. Hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis re­la­ted to a co­ve­red and he­ated swim­ming po­ol envi­ron­ment. Int Arch Al­ler­gy Im­mu­nol 1997;114:205-06.

16. Hap­ke EJ, Se­al RME, Tho­mas GO, et al. Far­mer’s lung: a cli­ni­cal, ra­dio­gra­phic, func­tio­nal, and se­ro­lo­gic cor­re­la­tion of acu­te and chro­nic sta­ges. Tho­rax 1968;23:451-68.

17. Re­bo­ux G, Piar­ro­ux R, Mau­ny F, et al. Ro­le of molds in far­mer’s lung di­se­ase in Eastern Fran­ce. Am J Re­spir Crit Ca­re Med 2001;163:1534-39.

18. Bal­dwin CI, Todd A, Bo­ur­ke SJ, et al. IgG sub­c­lass re­spon­ses to pi­ge­on in­te­sti­nal mu­cin are re­la­ted to de­ve­lop­ment of pi­ge­on fan­ciers’ lung. Clin Exp Al­ler­gy 1988;28:349-57.

19. Ger­ma­naud J, Prof­fit V, Ja­nvo­ie B, et al. Pneu­mo­pa­thy due to iso­cy­ana­te hy­per­sen­si­ti­vi­ty: re­co­gni­tion as an oc­cu­pa­tio­nal di­se­ase. Rev Mal Re­spir 2003;20:443-9.

20. Hodg­son MJ, Brac­ker A, Yang C, et al. Hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis in a me­tal­-wor­king envi­ron­ment. Am J In­du­strial Med 2001;39:616-28.

21. Ben­nett Ch, Ra­isch D, Sar­tor O. Pneu­mo­ni­tis as­so­cia­ted with non­ste­ro­idal an­tian­dro­gens: pre­sump­ti­ve evi­den­ce of a class ef­fect. Ann In­tern Med 2002;137:625-5.

22. Ber­ge­ron A, Ber­got E, Vi­le­la G, et al. Hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis re­la­ted to ima­ti­nib me­sy­la­te. J Clin On­col 2002;2:4271-72.

23. Del­ga­do L, Cu­esta C, Winck JC, et al. Sub­e­ro­sis: in­vo­lve­ment of bron­cho­alve­olar ma­sto­cy­tes in the ge­ne­sis of in­ter­sti­tial in­vo­lve­ment. Arch Bron­co­neu­mol 1999;35:71-8.

24. Ger­ma­naud J, Prof­fit V, Ja­nvo­ie B, et al. Pneu­mo­pa­thy due to iso­cy­ana­te hy­per­sen­si­ti­vi­ty: re­co­gni­tion as an oc­cu­pa­tio­nal di­se­ase. Rev Mal Re­spir 2003;20:443-9.

25. Mo­re­no­-An­cil­lo A, Do­min­gu­ez­-No­che C, Car­men Gil­-Ad­ra­dos A, et al. Fa­mi­lial pre­sen­ta­tion of oc­cu­pa­tio­nal hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis cau­sed by asper­gil­lus­-con­ta­mi­na­ted espar­to dust. Al­ler­gol Im­mu­no­pa­thol 2003;31:294-6.

26. Mat­su­shi­ma H, Ta­kay­ana­gi N, To­ku­na­ga WS, et al. A ca­se of com­bi­ned hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis and bron­chial asth­ma due to iso­cy­ana­te. Ni­hon Ko­ky­uki Gak­kai Za­sshi 2003;41:760-5.

27. Ca­ma­re­na A, Ju­arey A, Me­jia M, et al. Ma­jor hi­sto­com­pa­ti­bi­li­ty com­plex and tu­mor ne­cro­sis fac­tor­-al­pha po­ly­mor­phi­sms in pi­ge­on bre­eder’s di­se­ase. Am J Re­spir Crit Ca­re Med 2001;163:1528-33.

28. Gud­munds­son G, Mo­nick MM, Hun­nin­gha­ke GW. Vi­ral in­fec­tion mo­du­la­tes expres­sion of hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis. J Im­mu­nol 1999;162:7397-401.

29. Blan­chet MR, Isra­el­-As­say­ag E, Cor­mier Y. In­hi­bi­to­ry ef­fect of ni­co­ti­ne on expe­ri­men­tal hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis in vi­vo and in vi­tro. Am J Re­spir Crit Ca­re Med 2004;169:903-9.

30. Dang­man KH, Sto­rey E, Schenck P, et al. Ef­fects of ci­ga­ret­te smo­king on dia­gno­stic te­sts for work­-re­la­ted hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis: da­ta from an out­bre­ak of lung di­se­ase in me­tal­wor­kers. Am J In­du­strial Med 2004;45:455-67.

31. Ta­ka­ha­shi T, Oht­su­ka Y, Mu­na­ka­ta M, et al. Oc­cur­ren­ce of far­mer’s lung di­se­ase is re­le­vant to me­te­oro­lo­gi­cal con­di­tions: a 20-year fol­low­-up field su­rvey ana­ly­sis. Am J In­dustr Med 2002;41:506-9.

32. Mer­get R, Mar­czyn­ski B, Chen Z, et al. Ha­emor­r­ha­gic hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis due to na­ph­thy­le­ne­-1,5-dii­so­cy­ana­te. Eur Re­spir J 2002;19:377-80.

33. Ka­wut S, Man­del M, Ar­ca­soy S. Two fa­ces of pro­gres­si­ve dys­p­nea. Chest 2000;117:1500-4.

34. Rey­nolds SP, Edwards JH, Jo­nes KP, et al. Im­mu­no­glo­bu­lin and an­ti­bo­dy le­vels in bron­cho­alve­olar la­va­ge flu­id from symp­to­ma­tic and asymp­to­ma­tic pi­ge­on bre­eders. Clin Exp Im­mu­nol 1991;86:278-85.

35. Lars­son K, Malm­berg P, Eklund A, et al. Expo­su­re to mi­cro­or­ga­ni­sms, air­way in­flam­ma­to­ry chan­ges and im­mu­ne re­ac­tions in asymp­to­ma­tic da­iry far­mers. Int Arch Al­ler­gy Appl Im­mu­nol 1998;87:127-133.

36. Ro­dri­go MJ, Be­na­vent MI, Cruz MJ, et al. De­tec­tion of spe­ci­fic an­ti­bo­dies to pi­ge­on se­rum and blo­om an­ti­gens by en­zy­me lin­ked im­mu­no­sor­bent as­say in pi­ge­on bre­eder’s di­se­ase. Oc­cu­pa­tio­nal Envi­ron Med 2000;57:159-65.

37. Vo­ur­le­kis JS, Schwarz MI, Cher­niack RM, et al. The ef­fect of pul­mo­na­ry fi­bro­sis on su­rvi­val in pa­tients with hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis. Am J Med 2004;116:662-8.

38. To­ubas D, Au­bert D, Vil­le­na I, et al. Use of co­-im­mu­no­elec­tro­dif­fu­sion to de­tect pre­su­med di­se­ase­-as­so­cia­ted pre­ci­pi­ting an­ti­bo­dies, and ti­me­-co­ur­se va­lue of spe­ci­fic iso­ty­pes in bird­-bre­eder’s di­se­ase. J Im­mu­nol Me­thods 2003;272:135-45.

39. Xu J, Rao JR, Mil­lar BC, et al. Im­pro­ved mo­le­cu­lar iden­ti­fi­ca­tion of Ther­mo­ac­ti­no­my­ces spp. as­so­cia­ted with mu­sh­ro­om wor­ker’s lung by 16S rDNA se­qu­en­ce Ty­bing. J Med Mi­cro­biol 2002;51:1117-27.

40. Hodg­son MJ, Par­kin­son DK, Karpf M. Chest X­-rays in hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis: a me­ta­-ana­ly­sis of se­cu­lar trends. Am J Ind Med 1989;16:45–53.

41. Zom­pa­to­ri M, Ca­la­bro E, Chet­ta A, et al. Chro­nic hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis or idio­pa­thic pul­mo­na­ry fi­bro­sis? Dia­gno­stic ro­le of high re­so­lu­tion com­pu­ted to­mo­gra­phy (HRCT). Ra­diol Med 2003;106:135-46.

42. Gla­zer CS, Ro­se CS, Lynch DA. Cli­ni­cal and ra­dio­lo­gi­cal ma­ni­fe­sta­tions of hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis. J Tho­rac Ima­ging 2002;17:261-72.

43. Lynch DA, Ne­well JD, Lo­gan PM, et al. Can CT di­stin­gu­ish hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis from idio­pa­thic pul­mo­na­ry fi­bro­sis. AJR 1995;165:807-11.

44. Aki­ra M. High­-re­so­lu­tion CT in the eva­lu­ation of oc­cu­pa­tio­nal and envi­ron­men­tal di­se­ase. Ra­diol Clin North Am 2002;40:43-59.

45. Re­my­-Jar­din M, Re­my J, Wal­la­ert B, et al. Sub­a­cu­te and chro­nic bird bre­eder hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis: se­qu­en­tial eva­lu­ation with CT and cor­re­la­tion with lung func­tion te­sts and bron­cho­alve­olar la­va­ge. Ra­dio­lo­gy 1993;189:111-18.

46. Hi­gh­land K. Flu­me P. A 12-year­-old girl with dys­p­nea and a nor­mal chest ra­dio­gra­phic fin­ding. Chest 2001;120:1372-76.

47. Na­sser­-Sha­rif FJ, Bal­ter MS. Hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis with nor­mal high re­so­lu­tion com­pu­ted to­mo­gra­phy scans. Can Re­spir J 2001;8:98-101.

48. Han­sell DM, Wells AU, Pa­dley SPG, et al. Hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis: cor­re­la­tion of in­di­vi­du­al CT pat­terns with func­tio­nal ab­nor­ma­li­ties. Ra­dio­lo­gy 1996;199:123-28.

49. La­lan­cet­te M, Car­rier G, La­vio­let­te M, et al. Far­mer’s lung: long­-term out­co­me and lack of pre­dic­ti­ve va­lue of bron­cho­alve­olar la­va­ge fi­bro­sing fac­tors. Am Rev Re­spir Dis 1993;148:216-21.

50. Kok­ka­ri­nen BI, Tu­kia­inen HO, Ter­ho EO. Ef­fect of cor­ti­co­ste­ro­id tre­at­ment on the re­co­ve­ry of pul­mo­na­ry func­tion in far­mer’s lung. Am Rev Re­spir Dis 1992;145:3-5.

51. Pérez­-Ne­ria J, Sel­man M, Ru­bio H, et al. Re­la­tion­ship be­twe­en lung in­flam­ma­tion or fi­bro­sis and fre­qu­en­cy de­pen­den­ce of com­plian­ce in in­ter­sti­tial pul­mo­na­ry di­se­ases. Re­spi­ra­tion 1987;52:254-62.

52. Schwa­ibl­ma­ir M, Be­inert T, Vo­gel­me­ier C, et al. Car­dio­pul­mo­na­ry exer­ci­se te­sting fol­lo­wing hay expo­su­re chal­len­ge in far­mer’s lung. Eur Re­spir J 1997;10:2360-65.

53. Se­men­za­to G, Bjer­mer L, Co­sta­bel U, et al. Cli­ni­cal gu­ide­li­nes and in­di­ca­tions for bron­cho­alve­olar la­va­ge (BAL): re­port of the Eu­ro­pe­an So­cie­ty of Pneu­mo­lo­gy Task Gro­up on BAL: extrin­sic al­ler­gic alve­oli­tis. Eur Re­spir J 1990;3:945-46.

54. Ga­rie­py L, Cor­mier Y, La­vio­let­te M, et al. Pre­dic­ti­ve va­lue of BAL cells and se­rum pre­ci­pi­tins in asymp­to­ma­tic da­iry far­mers. Am Rev Re­spir Dis 1989;140:1386-89.

55. Fo­ur­nier E, Ton­nel AB, Gos­set PH, et al. Ear­ly neu­tro­phil alve­oli­tis after an­ti­gen in­ha­la­tion in hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis. Chest 1985;88:563-66.

56. Co­sta­bel U, Bross KJ, Ma­rxen J, Mat­thys H. T­-lym­pho­cy­to­sis in bron­cho­alve­olar la­va­ge flu­id of hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis. Chest 1984;85:514-18.

57. Mu­ray­ama J, Yoshi­za­wa Y, Oht­su­ka M, et al. Lung fi­bro­sis in hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis: as­so­cia­tion with CD4+ but not CD8+ cell do­mi­nant alve­oli­tis and in­si­dio­us on­set. Chest 1993;1104:38-43.

58. Ka­ha­na LM, Kay JM, Yar­kus M, Wa­ser­man S. My­co­bac­te­rium avium com­plex in­fec­tion in an im­mu­no­com­pe­tent young adult re­la­ted to hot tub expo­su­re. Chest 1997;111:242-45.

59. Ra­tjen F, Co­sta­bel U, Grie­se M, et al. Bron­cho­alve­olar la­va­ge flu­id fin­dings in chil­dren with hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis. Eur Re­spir J 2003;21:144-8.

60. Par­do A, Bar­rios R, Ga­xio­la M, et al. In­cre­ase of lung neu­tro­phils in hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis is as­so­cia­ted with lung fi­bro­sis. Am J Re­spir Crit Ca­re Med 2000;161:1698-704.

61. Mróz RM, Chy­czew­ska E, Kor­ni­luk M i wsp. Po­rów­na­nie skła­du ko­mór­ko­we­go w in­du­ko­wa­nej plwo­ci­nie, po­płu­czy­nach oskrze­lo­wych i w pły­nie z płu­ka­nia oskrze­lo­wo­-pę­che­rzy­ko­we­go w sar­ko­ido­zie, AZPP i PO­CHP. Pneu­mo­nol Aler­gol Pol 2002;70:468-77.

62. An­do M, Su­ga M, Koh­ro­gi H. A new lo­ok at hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis. Curr Opin Pulm Med 1999;5:299-304.

63. Co­le­man A, Col­by TV. Hi­sto­lo­gic dia­gno­sis of extrin­sic al­ler­gic alve­oli­tis. Am J Surg Pa­thol 1988;12:514-18.

64. Hay­aka­wa H, Shi­rai M, Sa­to A, et al. Cli­ni­co­pa­tho­lo­gi­cal fe­atu­res of chro­nic hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis. Re­spi­ro­lo­gy 2002:7:359-64.

65. Rey­es CN, We­nzel FJ, Law­ton BR, Ema­nu­el DA. The pul­mo­na­ry pa­tho­lo­gy of far­mer’s lung di­se­ase. Chest 1982;81:142-46.

66. Vo­ur­le­kis JS, Schwarz MI, Co­ol CD, et al. Non­spe­ci­fic in­ter­sti­tial pneu­mo­ni­tis as the so­le hi­sto­lo­gic expres­sion of hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis. Am J Med 2002;112:490-93.

67. La­cas­se Y, Sel­man M, Co­sta­bel U, et al. Cli­ni­cal dia­gno­sis of hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis. Am J Re­spir Crit Ca­re Med 2003;168:952-8.

68. Cor­mier Y, Le­to­ur­ne­au L, Ra­ci­ne G. Si­gni­fi­can­ce of pre­ci­pi­tins and asymp­to­ma­tic lym­pho­cy­tic alve­oli­tis: a 20-yr fol­low­-up. Eur Re­spir J 2004;23:523-5.

69. Ma­li­nen AP, Er­kin­junt­ti­-Pek­ka­nen RA, Par­ta­nen PL, et al. Long­-term se­qu­el of far­mer’s lung di­se­ase in HRCT: a 14-year fol­low­-up stu­dy of 88 pa­tients and 83 mat­ched con­trol far­mers. Eur Ra­diol 2003;13:221-2.

70. Schuy­ler M, Cor­mier Y. The dia­gno­sis of hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis. Chest 1997;111:534-36.

71. Pa­tel AM, Ryu JH, Re­ed CE. Hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis: cur­rent con­cepts and fu­tu­re qu­estions. J Al­ler­gy Clin Im­mu­nol 2001;108:661-70.

72. Ohta­ni Y, Ko­ja­mi K, Su­mi Y, et al. In­ha­la­tion pro­vo­ca­tion te­sts in chro­nic bird fan­cier’s lung. Chest 2000;118:1382-85.

73. Pe­rez­-Pa­dil­la R, Sa­las J, Cha­pe­la R, et al. Mor­ta­li­ty in Me­xi­can pa­tients with chro­nic pi­ge­on bre­eder’s lung com­pa­red with tho­se with usu­al in­ter­sti­tial pneu­mo­nia. Am Rev Re­spir Dis 1993;148:49-53.

74. Frost LS, Abra­ham J. Hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis pre­sen­ting as sar­co­ido­sis. Br J Ind Med 1993;50:497-500.

75. Par­ker J, Pet­sonk L, We­ber S. Hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis and or­ga­nic dust to­xic syn­dro­me. Im­mu­nol Al­ler­gy Clin North Am 1992;12:279-88.

76. Cor­mier Y, De­smeu­les M. Tre­at­ment of hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis (HP): com­pa­ri­son be­twe­en con­tact avo­idan­ce and cor­ti­co­ste­ro­ids. Can Re­spir J 1994;1:223-8.

77. Co­lem­-Ja­cobs RL, An­drews CP, Ja­cobs FO. Hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis tre­ated with an elec­tro­sta­tic dust fil­ter. Ann In­tern Med 1989;110:115-18.

78. Brac­ker A, Sto­rey E, Yang C, Hodg­son MJ. An out­-bre­ak of hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis at a me­tal­wor­king plant: a lon­gi­tu­di­nal as­ses­sment of in­te­rven­tion ef­fec­ti­ve­ness. Appl Oc­cu­pa­tion Envi­ron Hyg 2003;18:96-108.

79. Cra­ig TJ, Her­shey J, En­gler RJM, et al. Bird an­ti­gen per­si­sten­ce in the ho­me envi­ron­ment after re­mo­val of the bird. Ann Al­ler­gy 1992;69:510-12.

80. Cor­mier Y, Isra­el­-As­say­ag E, De­smeu­les M, et al. Ef­fect of con­tact avo­idan­ce or tre­at­ment with oral pred­ni­so­lo­ne on bron­cho­alve­olar la­va­ge sur­fac­tant pro­te­in A le­vels in sub­jects with far­mer’s lung. Tho­rax 1996;51:1210-15.

81. Chen C, Kle­inau I, Nig­ge­mann B, et al. Tre­at­ment of al­ler­gic alve­oli­tis with me­thyl­pred­ni­so­lo­ne pul­se the­ra­py. Pe­diatr Al­ler­gy Im­mu­nol 2003;14:66-70.

82. Ra­mi­rez A, San­so­res R, Cha­pe­la R, et al. In­ha­led bec­lo­me­tha­so­ne ver­sus oral pred­ni­so­ne: a cli­ni­cal trial in pa­tients with hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis. Am J Re­spir Crit Ca­re Med 1995;151(4,Pt2)A605.

83. Miy­aji­ma M, Su­ga M, Na­ka­ga­wa K, et al. Ef­fects of ery­th­ro­my­cin on expe­ri­men­tal extrin­sic al­ler­gic alve­oli­tis. Clin Exp Al­ler­gy 1999;29:253-61.

84. Kho­or A, Le­slie KO, Ta­ze­la­ar HD, et al. Dif­fu­se pul­mo­na­ry di­se­ase cau­sed by non­tu­ber­cu­lo­us my­co­bac­te­ria in im­mu­no­com­pe­tent pe­ople (hot tub lung). Am J Clin Pa­thol 2001;115:755-62.

85. Bo­ur­ke SJ, Ba­nam SW, Car­ter R, et al. Lon­gi­tu­di­nal co­ur­se of extrin­sic al­ler­gic alve­oli­tis in pi­ge­on bre­eders. Tho­rax 1989;44:415-18.

86. Bar­rowc­liff DF, Ar­bla­ster PG. Far­mer’s lung: a stu­dy of an ear­ly acu­te fa­tal ca­se. Tho­rax 1968;23:490-50.

87. Mo­ran JV, Gre­en­ber­ger P, Pat­ter­son R. Long­-term eva­lu­ation of hy­per­sen­si­ti­vi­ty pneu­mo­ni­tis: a ca­se stu­dy fol­low­-up and li­te­ra­tu­re re­view. Al­ler­gy Asth­ma Proc 2002;23:265-70.

Do góry