W pierwszej części artykułu omówiono zaburzenia osi: podwzgórze-przysadka- nadnercza, podwzgórze-przysadka-insulinopodobny czynnik wzrostu-I oraz podwzgórze-przysadka-tarczyca. Niniejszy artykuł poświęcono funkcjonowaniu osi podwzgórze-przysadka-gonady u kobiet i mężczyzn po allo- i auto-HCT.

Wprowadzenie

Transplantacja autologicznych (auto-HCT – autologous hematopoietic cell transplantation) i allogenicznych komórek krwiotwórczych (allo-HCT – allogeneic hematopoietic cell transplantation) to uznana metoda leczenia chorób nowotworowych układu krwiotwórczego. Głównymi wskazaniami do transplantacji szpiku są nowotwory, takie jak białaczki, zespoły mielodysplastyczne, chłoniaki złośliwe niehodgkinowskie, chłoniak nie-Hodgkina, szpiczak plazmocytowy, a także pierwotne i wtórne niewydolności szpiku oraz wiele innych wskazań obejmujących m.in. nowotwory narządów litych oraz choroby o podłożu autoimmunizacyjnym. Wyniki transplantacji szpiku poprawiają się dzięki doskonaleniu metod i zmniejszeniu częstości powikłań.

Zaburzenia hormonalne u kobiet

Zgodnie z danymi z literatury niewydolność jajników to najczęstsze powikłanie hormonalne u kobiet po auto- i allo-HCT. Dochodzi do niej w wyniku wysokodawkowej chemioterapii i radioterapii. Objawia się ona wtórnym brakiem krwawienia miesięcznego z towarzyszącym hipogonadyzmem hipergonadotropowym oraz zmniejszoną objętością jajników i macicy.^1,2,6 Do rozpoznania pierwotnej niewydolności jajników upoważnia stwierdzenie wysokich menopauzalnych stężeń FSH (zwykle >30 j.m./ml w odstępie przynajmniej jednego miesiąca). Oznaczenie estradiolu nie jest konieczne do postawienia diagnozy, ponieważ jego stężenie bywa zmienne. Jak wskazują wyniki dotychczasowych badań, u kobiet po auto-HCT odnotowano obniżone stężenie 17-β-estradiolu, podczas gdy po allo-HCT stwierdzano niskie stężenia zarówno 17-β-estradiolu, jak i d-4-androstendionu. Zwrócono także uwagę na obniżenie stężenia krążących androgenów, wynikające z uszkodzenia jajników i supresji kory nadnerczy po glikokortykoterapii, szczególnie u osób dotkniętych przewlekłą chorobą przeszczep przeciwko gospodarzowi (GVHD – graft-versus-host disease). W tej grupie zaobserwowano także znacznie silniej wyrażone cechy uszkodzenia gonad.³

Powrót prawidłowej funkcji jajników po HCT nie jest zjawiskiem częstym. Najprawdopodobniej zależy od wieku – zdarza się częściej u młodych dziewcząt niż u dorosłych kobiet.4,6 Około 40% dziewcząt, które przebyły HCT w okresie przed pokwitaniem, mo...