Trójwalentna inaktywowana szczepionka zapobiega zachorowaniom na grypę u ok. 70-90% zaszczepionych zdrowych dorosłych osób, jeśli zastosowane do jej wytworzenia wirusy były zgodne antygenowo z powodującymi zachorowania w danym roku.¹⁰

Szczepionka przeciwko grypie jest podawana we wstrzyknięciach i zawiera nieaktywne wirusy, które według przewidywań będą przyczyną zachorowań w nadchodzącym sezonie. Szczepionkę najlepiej podawać przed sezonem zachorowań (październik-listopad), jednak kolejny szczyt zachorowań przypada zwykle w styczniu lub lutym, więc późniejsze podanie szczepionki jest również uzasadnione. Istnieje również szczepionka podawana donosowo (w Polsce niedostępna), złożona z żywych, atenuowanych wirusów grypy.

Działania niepożądane szczepień przeciwko grypie

Najczęściej stwierdzanym objawem niepożądanym jest ból w miejscu wstrzyknięcia szczepionki. Występuje on u 10-64% osób szczepionych. Zwykle utrzymuje się do 2 dni i nie powoduje ograniczenia aktywności. Wśród objawów ogólnych najczęściej wymienia się gorączkę, złe samopoczucie, bóle mięśni. Występują one zazwyczaj u osób, które nie miały wcześniej kontaktu z antygenami wirusa (niemowlęta). Ciężkie odczyny poszczepienne występują rzadko i prawdopodobnie są wywołane nadwrażliwością na składniki szczepionki (białko jaja kurzego, tiomersal, inne konserwanty). Ciężkie objawy niepożądane, takie jak wstrząs anafilaktyczny, pokrzywka, obrzęk Quinckego, napad astmy, wymagają natychmiastowej interwencji zgodnie z zasadami leczenia tych stanów. Ze względu na korzyści wynikające ze szczepienia opracowano schematy podawania szczepionki przeciw grypie u osób uczulonych na białko jaja kurzego.¹¹

Szczepienia przeciwko grypie u kobiet w ciąży

U kobiet w ciąży grypa może być szczególnie groźna i powodować poważne powikłania, jest także częstą przyczyną hospitalizacji.¹² Badanie przeprowadzone na 340 ciężarnych kobietach wykazało, że szczepienie ciężarnych przeciwko grypie zapobiega wystąpieniu choroby zarówno u matek, jak i u dzieci.¹³ Nie wykazano niekorzystnego wpływu szczepienia na przebieg ciąży, nie jest ono także przeciwwskazane u karmiących matek.¹⁴ Wykazano także, że szczepienie kobiet ciężarnych przeciwko grypie jest korzystne ekonomicznie.¹⁵ U ciężarnych nie należy stosować żywej atenuowanej szczepionki przeciw grypie, ponieważ może dojść do zakażenia dziecka. Nie należy jej stosować także u kobiet po porodzie. U karmiących matek żywa szczepionka nie jest przeciwwskazana.¹⁶

Szczepienia przeciwko grypie u pracowników służby zdrowia

Pracownicy służby zdrowia powinni znać korzyści wynikające ze szczepienia przeciw grypie. Powinni mieć także świadomość, że mogą być źródłem zakażenia grypą dla pacjentów i współpracowników. Rozprzestrzenienie choroby jest szczególnie niebezpieczne w domach opieki i w miejscach, gdzie przebywają przewlekle chorzy. Ponadto grypa jest częstą przyczyną wielodniowej nieobecności w pracy.

Według amerykańskich wytycznych dotyczących szczepienia przeciw grypie pracowników służby zdrowia,¹⁷ powinni oni mieć co roku możliwość bezpłatnego zaszczepienia w miejscu pracy. Jeśli pracownik odmawia przyjęcia szczepionki z powodów pozamedycznych, powinien zgłosić to na piśmie. Odsetek pracowników zaszczepionych przeciwko grypie w placówkach służby zdrowia należy traktować jako jeden ze wskaźników oceny jakości opieki nad chorymi.

Pracownicy służby zdrowia nie stanowią jednorodnej grupy, również pod względem wiedzy na temat grypy i korzyści wynikających ze szczepienia. Przyczyny odmowy zaszczepienia się przeciw grypie to: brak przekonania o skuteczności szczepienia, wiara w inne metody zapobiegania grypie lub jej leczenia, obawa przed wystąpieniem objawów grypy po szczepieniu lub obawa przed innymi powikłaniami szczepienia. Zachęcanie do szczepienia, m.in. przez rozpowszechnianie wiedzy na ten temat, może w wyraźny sposób przyczynić się do zwiększenia odsetka osób zaszczepionych.

Szczepienia przeciwko S. pneumoniae

S. pneumoniae jest przyczyną wielu chorób, które mogą mieć ciężki przebieg i doprowadzać do zgonu, zwłaszcza u małych dzieci i osób w podeszłym wieku. Do chorób tych należą m.in.: zapalenie płuc z powikłaniami (zapalenie opłucnej, ropniak opłucnej), sepsa, zapalenie górnych dróg oddechowych (ucha środkowego, zatok, gardła). Bakterie te mogą powodować także zapalenie wsierdzia, co najczęściej jest wyrazem posocznicy pneumokokowej. Jedną z najpoważniejszych chorób wywołanych przez te bakterie jest zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, które może być powikłaniem zakażenia dotyczącego innego narządu (np. zapalenia ucha środkowego lub zapalenia płuc) lub może rozwijać się jako pierwotne zakażenie OUN.

Szczepionka przeciwko S. pneumoniae, wytworzona w 1945 r. z otoczki polisacharydowej bakterii, miała istotne znaczenie w rozwoju wakcynologii. W chwili powstania nie wzbudziła jednak dużego zainteresowania z powodu równoczesnego wprowadzenia na rynek penicyliny, którą uznano za lek całkowicie wystarczający do kontroli tych zakażeń.¹⁸ Powstanie szczepów opornych na antybiotyki i coraz częstsze występowanie zakażeń S. pneumoniae o ciężkim przebiegu powoduje, że możliwość zapobiegania chorobie przez szczepienia jest coraz bardziej atrakcyjna. W 1970 r. powstała szczepionka 14-walentna, a w 1983 r. 23-walentna (PPV23), w lutym 2000 r. wprowadzono koniugowaną szczepionkę PCV7. W Polsce dostępna jest szczepionka polisacharydowa zawierająca wielocukry z otoczki bakterii pochodzące z 23 szczepów (PPV23), przeznaczona dla dzieci >2 r.ż. i dla dorosłych, oraz szczepionka skoniugowana, zawierająca wielocukry z najczęściej wywołujących zakażenia 7 serotypów bakterii w połączeniu z białkiem nośnikowym (PCV7), przeznaczona głównie dla niemowląt i małych dzieci.

Wskazania do zastosowania szczepionki PPV23:

1. Wiek >65 r.ż.

2. Zwiększone ryzyko zachorowania (u dzieci i dorosłych)

• przewlekłe choroby układu krążenia, oddechowego
• cukrzyca
• zespół nerczycowy
• nabyte i wrodzone zespoły niedoboru odporności
• niedokrwistość sierpowatokrwinkowa
• przewlekłe choroby wątroby
• przewlekła choroba nerek
• po przeszczepie narządów
• przewlekłe leczenie immunosupresyjne
• choroba alkoholowa

3. Czynnościowa niewydolność śledziony lub stan po jej usunięciu

4. Choroby nowotworowe

Wskazania do zastosowania szczepionki PCV7: