Zdrowsze odżywianie się

• Będę notował, co zjadłem i wypiłem
• Będę codziennie jadł śniadanie
• Nie będę omijał posiłków
• Będę unikał regularnego picia napojów z dodatkiem cukru, wybierając w zamian wodę czy dietetyczne napoje bezalkoholowe
• Będę zjadał 5-7 porcji warzyw i owoców dziennie
• Wybiorę pełnoziarniste pieczywo i płatki śniadaniowe

Aktywność fizyczna

• Będę spacerował każdego dnia przez 30 minut
• Będę spacerował przez 20 minut po każdym posiłku
• Będę 5 razy w tygodniu wykonywać zalecone ćwiczenia zmniejszające glikemię
• Nie będę oglądał telewizji dłużej niż godzinę dziennie

Radzenie sobie ze stresem

• Codziennie wygospodaruję 30 minut na słuchanie muzyki, kąpiel, prowadzenie dziennika
• Dwa razy w tygodniu będę uczestniczył w zajęciach jogi albo pilates
• Będę organizował dzień zgodnie z planem
• Zapiszę 10 dobrych rzeczy w moim życiu, pomyślę o nich i docenię je

Powściągliwość w ocenie: powstrzymaj się od udzielania rad

Pracując z pacjentem nad zmianą jego nawyków, czy to podczas oceny wstępnej i zbierania informacji o stylu życia pacjenta, czy podczas wspierania pacjenta w utrwalaniu nowych zwyczajów, należy powstrzymywać się od wyrażania opinii, udzielania rad i wydawania poleceń. Ogólne rady dotyczące diety i ćwiczeń nie odnoszą się do konkretnych doświadczeń i problemów pacjenta i często są postrzegane jako nieprzydatne.

Jako przykład może posłużyć sytuacja, gdy pacjent przyznaje, że często jada posiłki w barach typu fast food, wybierając zwykle hamburgera, frytki i colę. Nie należy go wówczas pouczać, że nie powinien się tak odżywiać czy stwierdzać, że takie jedzenie jest niezdrowe i bardzo kaloryczne. Lepiej powstrzymać się od takich opinii i cierpliwie wysłuchać tego, co pacjent ma do powiedzenia, pozwalając mu samodzielnie podjąć decyzję, co chce zmienić i od czego chce zacząć. ⁹

Odpowiedzialność pacjenta: pozwól pacjentowi przejąć inicjatywę

Dla wielu pacjentów okazywanie pewności siebie i przejęcie inicjatywy w rozmowie z lekarzem nie jest rzeczą naturalną, ponieważ są oni przyzwyczajeni do typowego modelu opieki, w którym lekarz udziela rad lub wypisuje recepty. Niektórzy pacjenci z trudem przyjmują do wiadomości, że to, czy dokonają zmiany swoich nawyków, zależy tylko od nich. Lekarz, na podstawie analizy informacji o stylu życia pacjenta, może pomóc mu uświadomić sobie, które obszary wymagają uwagi. Jeśli pacjent nie potrafi zidentyfikować takich obszarów albo wskazać, od czego powinien zacząć zmiany, lekarz może przedstawić mu kilka możliwości.

Na przykład, jeśli mówiąc o swoich nawykach żywieniowych, pacjent podaje, że nie jada śniadań, wypija kilka napojów gazowanych dziennie i zjada na obiad tłuste potrawy bez owoców i warzyw, można rozpocząć dyskusję, podsumowując dotychczasowe nawyki pacjenta i pytając go o możliwość zmian. Przykładowy scenariusz takiej rozmowy:

„Gdy omawialiśmy pana sposób odżywiania się i dobór produktów żywnościowych, powiedział mi pan o kilku sprawach pomocnych w określeniu zmian, które może pan wprowadzić w swoich zwyczajach żywieniowych. Na przykład: 1) często nie jada pan śniadań; 2) wypija pan kilka zwykłych lub słodzonych napojów gazowanych w ciągu dnia i 3) wieczorem je pan smażone potrawy, często bez dodatku owoców czy warzyw. Czy byłby pan zainteresowany zmianą któregoś z tych zwyczajów?”.

Jeśli pacjent nie jest pewny, pomocne będzie zadawanie bardziej szczegółowych pytań, np. „Może mógłby pan jeść śniadania?”, czy „Może słodzone napoje gazowane zastąpi pan napojami dietetycznymi lub wodą?”, lub „Może pomyśli pan o włączeniu do wieczornego posiłku jakiegoś ulubionego owocu lub warzywa?”.

Przedstawiając pacjentowi kilka możliwości, a następnie sugerując kilka sposobów dokonania zmian, możemy ułatwić mu podjęcie decyzji o tym, co jest w stanie zrobić i od czego powinien zacząć. Pacjent łatwiej osiągnie sukces, jeśli propozycje zmian, których musi dokonać, będą dostosowane do jego stylu życia, precyzyjnie określone i jeśli zmiany te będą wprowadzane stopniowo.

Inna strategia wspierania pacjenta polega na uświadomieniu mu, jaki model stylu życia realizuje. Jeśli kryteria oceny dotychczasowego sposobu odżywiania czy aktywności fizycznej są jasno określone (rodzaj, częstość, czas trwania, przeszkody), stanowią dla pacjenta punkt odniesienia, który pozwala mu bardziej świadomie formułować cele dostosowane do jego potrzeb. Pracując z pacjentami, często wyznaczamy im dwa zadania do wykonania:

Tabela 2. Przykład dzienniczka zwyczajów żywieniowych (z Virginia Center for Diabetes Professional Education, 2007)

Prowadź przez następny tydzień dziennik zachowań żywieniowych (ryc. 2).

Noś ze sobą przez następny tydzień krokomierz i mierz liczbę wykonywanych kroków.

Pacjenci często uważają, że wiedzą, co jedzą i jaki jest ich poziom aktywności, ale większość ustnych relacji pacjentów jest zbyt subiektywna, aby uzyskane tą drogą informacje mogły pomóc zmienić dotychczasowe nawyki. Prowadząc przez 4-7 dni dziennik zwyczajów żywieniowych, w którym odnotowuje się czas i miejsce spożywania posiłków i napojów, ich rodzaj i liczbę, stopień odczuwanego głodu oraz sytuację towarzyską podczas spożywania posiłków, a także zapisując codziennie liczbę wykonanych kroków, pacjenci uzyskują informacje, które mogą być dla lekarza bardzo przydatne.