Zaburzenia w porozumiewaniu się słownym są częstym objawem chorób neurologicznych. Wiele z nich wiąże się z koniecznością przyjęcia do szpitala, ponieważ zagrażają one zdrowiu lub życiu. Kluczem w ich różnicowaniu jest przebieg objawów klinicznych w czasie.

Wprowadzenie

Na konieczność hospitalizacji wskazuje zazwyczaj nagłe wystąpienie lub szybkie narastanie problemów komunikacyjnych. Kieruje ono myślenie lekarza na ostre stany chorobowe pochodzenia naczyniowego, urazowego, infekcyjnego, toksycznego lub proces rozrostowy.¹

Zaburzenia komunikacji słownej mogą dotyczyć poziomu wiedzy językowej, dla której mowa i pismo są głównymi kanałami przekazu, lub wynikać z zaburzeń ruchowej realizacji czynności mówienia. W skład pierwszej grupy wchodzą zespoły zaburzeń językowych, czyli afazje.

Afazja (aphasia) oznacza nieprawidłowości treści i gramatyki formułowanych wypowiedzi i/lub zaburzenie rozumienia wypowiedzi innych ludzi, spowodowane uszkodzeniem mózgu. Są one efektem uszkodzenia mózgowego systemu wiedzy językowej.²

Do drugiej grupy zaburzeń należą zespoły dyzartryczne i apraksja mowy.

Mianem dyzartrii (dysarthria) określono zaburzenia mowy wywołane uszkodzeniem struktur układu nerwowego, które sterują pracą narządów oddechowo-fonacyjno-artykulacyjnych wchodzących w skład aparatu mowy. Jest ona efektem podstawowych deficytów sensomotorycznych zaburzających sprawność aparatu mowy.³

Z kolei apraksja mowy (apraxia of speech) to zaburzenia spowodowane zakłóceniami w mózgowym programowaniu wyuczonych wzorców motorycznych warunkujących mówienie, które występują mimo zachowania podstawowych funkcji sensomotorycznych narządów mowy. Powstają one na skutek upośledzenia wyższej organizacji czynności ruchowych warunkujących zdolność artykulacji (tworzenia dźwięków mowy) i prozodii (melodii) mowy.⁴

Poniżej opisano, na co zwrócić uwagę, by wykryć i wstępnie zróżnicować typy neurogennych zaburzeń komunikacyjnych. Dodatkowo scharakteryzowano objawy umożliwiające ich rozpoznanie lub im towarzyszące. Wspomniano także o nieprawidłowościach słownego porozumiewania się, które nie wynikają z bezpośredniego uszkodzenia struktur regulujących funkcje mowy i języka.

Hospitalizacja przy uszkodzeniu neuronalnych systemów mowy i języka

Nagłe upośledzenie komunikacji słownej jest najczęściej objawem choroby naczyniowej mózgu: udaru niedokrwiennego/przemijającego ataku niedokrwiennego lub – rzadszego – udaru krwotocznego.⁵ Podobnie często ma ono charakter poudarowej afazji (23-38% chorych) co dyzartrii (23-42%)^5,6 i bardzo rzadko – izolowanej apraksji mowy.⁴ Częstymi przyczynami dyzartii są także uraz głowy lub proces rozrostowy.^3,7