• gruczolaki cewkowe
• cewkowo-kosmkowe (komponent kosmkowy stanowi >25%)
• kosmkowe (komponent kosmkowy stanowi >75%).

Z uwagi na największe ryzyko przemiany do raka jelita grubego ważną rolę odgrywa tzw. zaawansowany gruczolak. Jest to zmiana o wielkości ≥1 cm lub występująca z dysplazją dużego stopnia albo utkaniem kosmkowym stanowiącym >25%.

Zmiany ząbkowane

Zmiany ząbkowane, z uwagi na budowę histopatologiczną, można podzielić na:

• polipy hiperplastyczne
• siedzące polipy ząbkowane z dysplazją lub bez niej
• tradycyjne ząbkowane gruczolaki.

Zmiany te w około 30% przypadków ulegają przemianie złośliwej do raka jelita grubego.¹¹

Polipy hiperplastyczne są to zwykle małe zmiany zlokalizowane w dowolnej części jelita grubego.¹²

Siedzące polipy ząbkowane częściej lokalizują się w prawej połowie okrężnicy, zwykle są to zmiany płaskie lub tylko nieznacznie uwypuklone, nie mają typowej dla tradycyjnych gruczolaków bogatej powierzchownej sieci naczyń, co utrudnia ich rozpoznanie w trakcie badania endoskopowego. Siedzące polipy ząbkowane z dysplazją wykazują istotną skłonność do progresji w kierunku raka jelita grubego.^11,13

Tradycyjne gruczolaki ząbkowane to zmiany stosunkowo rzadkie siedzące, z tendencją do lokalizacji w lewej połowie okrężnicy i z obecnością dysplazji.

Cechy charakterystyczne dwóch głównych rodzajów polipów jelita grubego są istotne z punktu widzenia możliwości ich wykrywania za pomocą dostępnych metod badań przesiewowych. Kolonoskopia ma zdecydowaną przewagę nad pozostałymi metodami z uwagi na możliwość wykrywania tradycyjnych gruczolaków o wielkości <1 cm oraz zmian ząbkowanych. Diagnostyka siedzących polipów ząbkowanych jest ograniczona w trakcie sigmoidoskopii z powodu ich częstszej lokalizacji w prawej połowie okrężnicy, w kolonoskopii wirtualnej z powodu ich płaskiej morfologii, a w badaniu kału na krew utajoną z powodu mniejszej niż w przypadku tradycyjnych gruczolaków tendencji do krwawienia.

Metody badań przesiewowych

Kolonoskopia

Do zalet kolonoskopii należy:

• jej wysoka czułość w wykrywaniu zarówno raka jelita grubego, jak i zmian przednowotworowych
• jednostopniowość – to znaczy, że jest jednocześnie testem przesiewowym i diagnostycznym
• długi odstęp pomiędzy kolejnymi badaniami.

Chociaż wartość kolonoskopii jako metody badań przesiewowych nie została potwierdzona w badaniach przeprowadzonych z randomizacją, to istnieją pośrednie dowody wskazujące na jej skuteczność w zmniejszaniu zachorowalności i umieralności na raka jelita grubego.¹⁴

Wady kolonoskopii to konieczność oczyszczenia jelita do badania oraz możliwość wystąpienia powikłań takich, jak: perforacja, krwawienie, uszkodzenie śledziony wymagające splenektomii oraz zachłystowe zapalenie płuc (szczególnie jeżeli badanie wykonywane jest w głębokim znieczuleniu¹⁵).

Według jednej z metaanaliz¹⁶ ryzyko perforacji, krwawienia oraz zgonu związanego z kolonoskopią wynosi odpowiednio 5 na 1000, 2,6 na 1000 oraz 2,9 na 100 000 osób. Do niezależnych czynników ryzyka krwawienia należy większy rozmiar polipa oraz lokalizacja w prawej połowie okrężnicy.¹⁷ Istotną wadą kolonoskopii jest również zależność między jakością badania a wyszkoleniem badającego lekarza. Uważa się, że gastroenterolodzy lepiej niż inni specjaliści wykrywają zarówno raka,¹⁸ jak i zmiany przednowotworowe.¹⁹

Według autorów omawianej publikacji największy wpływ na wysoką jakość kolonoskopii mają następujące czynniki:

• częstość wykrywania gruczolaków (ADR – adenoma detection rate) powinna wynosić co najmniej 25% ogólnie lub co najmniej 30% dla mężczyzn i co najmniej 20% dla kobiet
• osiągalność kątnicy (CIR – cecal intubation rate) powinna wynosić co najmniej 95% dla kolonoskopii przesiewowych i co najmniej 90% ogólnie
• sposób zalecanego przygotowania jelita do badania – preferowaną metodą jest tzw. metoda podzielona (split-dose): preparat oczyszczający jest przyjmowany w dwóch porcjach – jedna w dniu poprzedzającym badanie, druga rano w dniu badania.