W ciągu życia aż 94,5% osób zostało użądlonych przez owady z rzędu błonkoskrzydłych (Hymenoptera). U większości użądlenie wywołuje typowe objawy miejscowe (swędzenie i niewielki obrzęk). Czasami jednak mamy do czynienia z reakcjami uczuleniowymi, które mogą mieć charakter gwałtowny, ostry, zagrażający życiu. Z tego powodu niezmiernie istotna jest znajomość podstawowych faktów dotyczących uczulenia na jad owadów błonkoskrzydłych oraz przekazanie ich przede wszystkim osobom z grup ryzyka.

Wprowadzenie

Alergia na jad owadów błonkoskrzydłych jest IgE-zależną reakcją na proteiny zawarte w jadzie osy, pszczoły i szerszenia (owady z rzędu Hymenoptera), prowadzącą do wystąpienia objawów – od łagodnych skórnych (obrzęk, zaczerwienienie) do zagrażających życiu uogólnionych reakcji anafilaktycznych. Spośród ponad 100 000 gatunków Hymenoptera tylko nieliczne odpowiadają za wystąpienie alergii. W Polsce do owadów, których jad wywołuje reakcje uczuleniowe, należą:¹

• pszczoła miodna (Apis mellifera) – pozostawia harpunowate żądło w skórze człowieka; pszczoły żądlą zwykle jedynie w obronie własnej lub w obronie ula (ryc. 1)
• osa (Vespula vulgaris i Vespula germanica) – buduje gniazda w ziemi albo na strychach i pod dachami; może użądlić bez oczywistej przyczyny! (ryc. 2)
• szerszeń (Vespa crabro) – 2-krotnie większy od osy; gnieździ się w spróchniałych pniach drzew i pod dachami, żądli prawie wyłącznie w obronie gniazda (ryc. 3)
• trzmiel (Bombus) – wykorzystywany do zapylania roślin szklarniowych; żądli jedynie w obronie własnej lub gniazda (ryc. 4).

Reakcje uczuleniowe na ugryzienia i użądlenia owadów są częste. Mogą wystąpić u osób w każdym wieku i dotyczą od 0,3% do 3% populacji. Co ciekawe, tylko u nielicznych osób uczulonych na jad owadów błonkoskrzydłych stwierdza się objawy reakcji alergicznej. Objawy alergiczne pojawiają się zazwyczaj po użądleniu przez osę (80%), rzadziej przez pszczołę (11%), a sporadycznie przez szerszenia (5%). Najczęściej jest to nasilona reakcja miejscowa (LLR – large local reaction), rzadziej uogólniona/systemowa reakcja alergiczna (SAR – systemic allergic reaction). Ocenia się, że LLR występuje u 5-26% osób dorosłych, jednak wśród pszczelarzy częstość ta jest wyższa i wynosi od 12% do 38%. Z kolei SAR stwierdza się u 3-8,9% dorosłych, choć należy podkreślić, że częstość ta jest zdecydowanie wyższa u pszczelarzy (14-43%) i chorych na mastocytozę.² U dzieci większość reakcji po użądleniu przez owady jest łagodna i dotyczy tylko skóry. Reakcje systemowe zdarzają się znacznie rzadziej niż u dorosłych, a ich częstość wzrasta z wiekiem dziecka (3,4% u dzieci przedszkolnych, 4,3% u szkolnych, 15,6% u młodzieży). Zagrażające życiu reakcje u dzieci zdarzają się w przypadku 0,4-0,8% użądleń.³