Niesteroidowe leki przeciwzapalne
Mniej dowodów na skuteczne działanie w prewencji raka jelita grubego istnieje w odniesieniu do niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Jest to związane z dużą liczbą ich działań niepożądanych, co ogranicza ich powszechne stosowanie. Niemniej dowiedziono korzystny wpływ tych leków na zmniejszenie ryzyka rozwoju gruczolaków jelita grubego, a więc i raka.31,32
Postmenopauzalna hormonoterapia zastępcza
Rozbieżne dane uzyskiwane są z badań nad wpływem postmenopauzalnej hormonoterapii zastępczej na rozwój raka jelita grubego. Część z nich wskazuje na redukcję ryzyka raka jelita grubego odpowiednio o 30%33 i 23%,34 inne nie potwierdzają tego efektu.35 Interesujące wnioski płyną z badania opartego na populacyjnych rejestrach norweskich. Wykazano w nim korzystny efekt hormonoterapii zastępczej, szczególnie leczenia opartego na preparatach estrogenowych, w zakresie redukcji częstości występowania raka jelita grubego w sumie o 12%, raka miejscowo zaawansowanego o 19%, a raka z przerzutami o 21%.36 Można zatem wysunąć wniosek, że hormonoterapia ma większy wpływ na zaawansowanie raka niż na ryzyko jego wystąpienia. W patogenezie tego zjawiska wskazuje się rolę receptora estrogenowego, który reguluje naprawę DNA, nasila apoptozę, hamuje progresję nowotworu i proliferację komórkową.
Prewencja wtórna
Zasadniczym celem profilaktyki wtórnej raka jelita grubego jest wykrywanie i usuwanie zmian przednowotworowych lub nowotworów we wczesnej fazie zaawansowania, co gwarantuje wyleczenie, a więc redukcję śmiertelności z powodu raka.37 Profilaktykę wtórną stosuje się u osób zarówno pośredniego, jak i podwyższonego ryzyka raka jelita grubego, co determinuje częstotliwość, moment rozpoczęcia i charakter nadzoru. Narzędzia wykorzystywane w ramach badań przesiewowych w kierunku raka jelita grubego obejmują:
- kolonoskopię
- sigmoidoskopię
- test gwajakolowy na krew utajoną w kale (gFOBT – guaiac fecal occult blood test)
- test immunologiczny na krew utajoną w kale (FIT – fecal immunochemical test)
- kolonografię metodą tomografii komputerowej (TK)
- nieinwazyjny test DNA w kierunku raka jelita grubego.
Jedynie w odniesieniu do gFOBT i sigmoidoskopii dysponujemy twardymi dowodami na ich wpływ na redukcję śmiertelności z powodu raka jelita grubego.38,39 Co dziwne, nie mamy takich dowodów w odniesieniu do prawdopodobnie najskuteczniejszej metody pozwalającej na usuwanie gruczolaków i wczesnych zmian złośliwych, jaką jest kolonoskopia. W Europie trwają duże, wieloletnie, prospektywne badania, których celem jest określenie wpływu kolonoskopii na zmniejszenie śmiertelności z powodu raka jelita grubego. Polska bierze udział w jednym z tych badań.
Wybór metody nadzoru, częstość jego stosowania, moment rozpoczęcia i zakończenia różnią się w zależności od kraju. W Polsce od 2000 roku obowiązuje program badań przesiewowych w kierunku raka jelita grubego oparty na badaniu kolonoskopowym. Od 2012 roku osobom w wieku 55-64 lat wysyłane są imienne zaproszenia na badanie kolonoskopowe, a możliwość jego wykonania u osób niezaproszonych rozpatrywana jest w wybranych ośrodkach dla osób w wieku 50-65 lat lub 40-49 w przypadku pacjentów, u których w wywiadzie zanotowano zachorowanie na raka jelita grubego wśród krewnych I stopnia. Program ten służy osiągnięciu redukcji zachorowalności na raka jelita grubego o 60% do nawet 90%. Podstawowym warunkiem osiągnięcia takiej skuteczności jest zgłaszalność pacjentów na badanie, która wciąż jest niezadowalająca, a należy podkreślić, że badanie przesiewowe pozostaje najlepszą metodą walki z rakiem jelita grubego. Osobne wytyczne nadzoru skierowane są do osób z grup podwyższonego ryzyka raka jelita grubego, czyli do chorych z nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit, zespołem Lyncha, rodzinnym występowaniem raka jelita grubego czy z zespołem polipowatości gruczolakowatej. W Polsce nie odbiegają one od zasad obowiązujących na świecie.
Podsumowanie
Zidentyfikowano wiele substancji i składników dietetycznych, które korzystnie wpływają na redukcję zachorowalności i śmiertelności z powodu raka jelita grubego. Siła zaleceń dotyczących ich stosowania nie jest wystarczająca, by w sposób zdecydowany wprowadzić je w populacji osób o pośrednim ryzyku raka jelita grubego. W związku z tym podstawową metodą prowadzącą do zmniejszenia śmiertelności z powodu raka jelita grubego powinien pozostać program badań przesiewowych, czyli w polskich warunkach wykonywanie przesiewowej kolonoskopii. Wszelkie wysiłki instytucji państwowych i towarzystw medycznych powinny iść w kierunku zwiększenia zgłaszalności na badania przesiewowe, która obecnie wciąż nie jest satysfakcjonująca.