Glikokortykosteroidy (GKS) stosowane miejscowo ze względu na swoje działanie przeciwzapalne są szeroko i często wykorzystywane w schorzeniach dermatologicznych. W niniejszym artykule omówiono farmakologiczny mechanizm działania leków z tej grupy, a także podstawowe zasady stosowania i wybierania podłoża preparatu w takich schorzeniach, jak: łuszczyca, kontaktowe zapalenie skóry oraz atopowe zapalenie skóry. Należy jednak pamiętać, że leki poprzez przeciwzapalne właściwości działają głównie objawowo.

Wprowadzenie

Lata 50. ubiegłego wieku są czasem odkrycia hormonów kory nadnerczy, syntezy hydrokortyzonu oraz wprowadzenia do lecznictwa glikokortykosteroidów.¹ Od tego czasu leki te stały się jednymi z najczęściej przepisywanych preparatów w leczeniu pozaszpitalnym chorób skóry. Było to związane z ich silnym działaniem przeciwzapalnym, immunosupresyjnym i antyproliferacyjnym wywieranym na naskórek i skórę właściwą.

Mechanizm działania

Glikokortykosteroidy łączą się z receptorem dla GKS – GRE (glucocorticoid response element), przenikają przez błonę komórkową, żeby związać się z odpowiednim fragmentem DNA, wpływając na transkrypcję określonych genów oraz hamowanie innych. Ich efekt przeciwzapalny wiąże się z inhibicją syntezy cytokin, m.in. IL1, IL3, IL4, IL5, IL6, IL8, TNFα, czynnika stymulującego wzrost kolonii granulocytów i makrofagów (GM-CSF – granulocyte-macrophage colony stimulating factor), hamowaniem migracji makrofagów, proliferacji limfocytów B i T, degranulacji eozynofilów i inicjacją ich apoptozy, indukcją syntezy lipokortyny 1 oraz wazokortyny. Ponadto GKS wpływają na skurcz naczyń i zmniejszenie ich przepuszczalności.²

Podział glikokortykosteroidów

W celu oceny mocy glikokortykosteroidów wykonuje się test wazokonstrykcji, który jest najpowszechniej w tym celu stosowaną metodą.³ Opiera się na ocenie zblednięcia skóry po miejscowym zastosowaniu GKS. Pomiaru dokonuje się w obrębie wałów paznokciowych za pomocą kapilaroskopii lub badania kalorymetrycznego. Na tej podstawie wyróżniono dwie klasyfikacje GKS:

• amerykańską zawierającą 7 klas GKS – od najsilniejszych do najsłabszych (tab. 1)
• europejską z 4 grupami GKS – od preparatów najsłabszych do najsilniejszych (tab. 2).

Właściwości preparatu steroidowego zależą także od podłoża towarzyszącego lekowi. Na rynku dostępne są maści, kremy, żele, lotiony, płyny, szampony oraz pianki. Maści zwiększają penetrację leku, a stosowane są zazwyczaj na ogniska hiperkeratotyczne. Najsłabiej działają GKS w postaci płynów czy lotionów i zalecane są przede wszystkim na owłosioną skórę głowy.